Η μυκονοποίηση και ο μαζικός τουρισμός μόνιμες απειλές για τα νησιά

Printerest.com. Σύνθημα γραμμένο σε τοίχο στη Λισαβόνα

Στο παρελθόν, η μεγάλη μάστιγα των νησιών ήταν η πειρατεία. Σήμερα ο ληστρικός κίνδυνος πλησιάζει τις ακτές και την ενδοχώρα των νησιών με τη μορφή περιφερόμενων τυχοδιωκτικών επενδυτικών κεφαλαίων - που ψάχνουν εναγωνίως διέξοδο στους τελευταίους εναπομείναντες παρθένους επενδυτικούς προορισμούς. Τα κέρδη που προσδοκούν αυτά τα κεφάλαια και η τάση μεγιστοποίησης των κερδών τους, βρίσκονται σε διαρκή και μόνιμη αντίθεση με τα φυσικά και πολιτισμικά οικοσυστήματα των νησιών.

Για να επιτύχουν τους οικονομικούς τους στόχους τα τυχοδιωκτικά κεφάλαια που αναζητούν ευνοϊκό επενδυτικό περιβάλλον στα νησιά, έχουν ανάγκη πολιτικών και θεσμικών παρεμβάσεων (που στρώνουν το έδαφος), επενδύσεις υψηλής έντασης κεφαλαίου, και ως προϋπόθεση την οργάνωση του τουρισμού (συνολικά ως κλάδου) με βιομηχανικές μεθόδους και πρακτικές. Η προώθηση της μαζοποίησης του τουρισμού με κάθε τρόπο, τίμημα, θεμιτό και αθέμιτο μέσο είναι γι' αυτά τα κεφάλαια μονόδρομος. Έχουν ανάγκη βιομηχανικού τύπου οργάνωση και διαχείριση, που να απλώνεται σε όλα τα προϊόντα, τις υπηρεσίες, τις μεταφορές, τις υποδομές (δημόσιες και ιδιωτικές), τις πλατφόρμες, κ.λπ. - σε κάθε δραστηριότητα δηλαδή που συνδέεται με τον τουρισμό.

Πρόκειται για επενδυτικά σχέδια που απλώνουν τα δίχτυα τους σε μια διαδικασία όπου όλα είναι συντονισμένα στην ίδια κερδοσκοπική λογική, και το ένα "έργο πνοής" (όπως αυτοσυστήνεται) σιγά-σιγά θα ζητάει και θα φέρνει το άλλο - επηρεάζοντας κάθε επίπεδο του τουρισμού, κάθε τομέα του, κάθε πεδίο του. Είναι οι απαραίτητες υποδομές που απαιτούνται για να υπάρξουν ο μαζικός τουρισμός και η τάση μυκονοποίησης των νησιών. Επιθετικά έργα -που ανακοινώνονται συνεχώς-, όπως διαδοχικά τσιμεντώματα για εντατική εκμετάλλευση λιμανιών (παραβλέποντας ότι συνήθως λειτουργούν συμβιωτικά και με άλλες ήπιες χρήσεις), προτάσεις για αεροδρόμια σε μικρά νησιά, υδατοδρόμια όπου νάναι, αλλαγές θεσμικού πλαισίου χρήσης αιγιαλών και δασικών περιοχών, κρουαζιερόπλοια που μοιάζουν με πλωτές πόλεις, μεγάλης κλίμακας μονάδες που αυθαιρετούν στο τοπίο και ξεφυτρώνουν παντού όπου κάνει κέφι στον επενδυτή, "φαραωνικά" αιολικά πάρκα, αυτά και άλλα πολλά που θα έρθουν στην ώρα τους εξυπηρετούν συστηματικά αυτή την κερδοσκοπική λογική: στρώνουν το χαλί για να περάσει ο μαζικός τουρισμός στα νησιά. 

Αυτά τα έργα συνήθως προσεγγίζονται από τις τοπικές κοινωνίες μέσα από τις φαντασιώσεις και τις επιθυμίες που γεννούν οι τοπικοί μεγαλοιδεατισμοί. Μετά τον πρώτο αιφνιδιασμό της τοπικής κοινής γνώμης, η συζήτηση περιορίζεται αποκλειστικά σε τεχνοκρατικού χαρακτήρα προσεγγίσεις, σε ένα εκτονωτικό "διάλογο" με αντικείμενο απλώς την καταλληλότητα και την τεχνική αρτιότητα του υπό συζήτηση έργου, με καθαρά τεχνοκρατικά κριτήρια. Η επιχειρηματολογία ξοδεύει συνήθως την περισσότερη ενέργειά της σε διχαστικά διλήμματα του τύπου: μόνιμος/ μη μόνιμος κάτοικος, αθηναίος/ ντόπιος, επισκέπτες του καλοκαιριού/ μόνιμοι κάτοικοι, ανοιχτόμυαλοι/ οπισθοδρομικοί, κ.ο.κ.  Όλο αυτό συνιστά ένα πλαίσιο συζήτησης όπου οι τεχνοκράτες πάντα υπερτερούν, έχοντας να κάνουν εύκολη δουλειά απέναντι σε συχνά παραπληροφορημένους πολίτες που καλούνται να αποδεχθούν προαποφασισμένες αποφάσεις, τετελεσμένα γεγονότα, και λειτουργούν υπό την πίεση εκβιαστικών διλημμάτων. Η αληθινή σκοπιμότητα αυτών των έργων, όμως, παραμένει κρυμμένη - περνάει απαρατήρητη μέσα από μια τέτοια, τεχνοκρατικού τύπου, συζήτηση. Μπορεί να γίνει αντιληπτή μόνο αν αυτά τα έργα εξεταστούν σαν μια αλυσίδα εξελίξεων, όπου καθεμία είναι αλληλένδετη με την άλλη. Αποκαλύπτεται έτσι η συντονισμένη προσπάθεια που γίνεται, προώθησης της ίδιας καταστροφικής για τα νησιά "αναπτυξιακής" λογικής.  Η πύκνωση μάλιστα τέτοιων επιθετικών έργων και παρεμβάσεων -και σε εποχές κρίσης και πανδημίας, όταν όλα τα κοινωνικά αντανακλαστικά και οι αντιστάσεις έχουν αμβλυνθεί- φανερώνει την προετοιμασία ενός ξέφρενου επενδυτικού ράλι πάνω σε πίστες - νησιά που δεν αντέχουν τις επιπτώσεις του. Όποιο νησί θα έχει την ατυχία να βρεθεί κάτω από την αρπακτική λογική αυτών των ασύδοτων κεφαλαίων, που δεν λογοδοτούν πουθενά, μετατρέπεται σε μια μεγαμηχανή με input και output, στην υπηρεσία αλλότριων σκοπών και σκοπιμοτήτων - ασύμβατων με την τοπική ανθρωπογεωγραφία.

Έχει τη δυνατότητα να αναδιφήσει κανείς σε αυτό το μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης, που αυτή την περίοδο προσπαθεί να επιβληθεί, μέσα από την εμπειρία νησιών που το έχουν υιοθετήσει ήδη κατά το παρελθόν. Ολόκληροι τοπικοί πολιτισμοί και τρόποι ζωής αλλοτριώθηκαν, τόποι απαλλοτριώθηκαν. Το μαγικό ραβδάκι των επενδυτών τους απομάγευσε μετατρέποντάς τους στο απαραίτητο σκηνοθετημένο φολκλόρ που έχει ανάγκη η προσέλκυση ροών μαζικού τουρισμού. Όλα είναι υποταγμένα στις λογικές και στις ανάγκες μιας βιομηχανίας που παράγει και αναπαράγει συνεχώς φωτογενείς εικόνες του ψεύτικου, στερεότυπα στη θέση της αληθινής ανθρωπογεωγραφίας των τόπων, εύπεπτες και στρογγυλεμένες τουριστικοποιημένες/πλαστικοποιημένες αφελείς μυθολογίες προορισμών μαζικού τουρισμού. Μόνο ό,τι μπορεί να μεταβολίσει η ακόρεστη πείνα αυτής της απάνθρωπης μορφής τουρισμού μπορεί να επιβιώνει σε αυτούς τους υποβαθμισμένους τόπους. Το μέλλον που περιμένει τα νησιά που θα ενδώσουν σ' αυτές τις ανελέητες δυνάμεις της αγοράς, μπορούμε να το διαβάσουμε από τώρα στους τοίχους φημισμένων προορισμών μαζικού τουρισμού της Ισπανίας, της Πορτογαλίας της Ολλανδίας, της Ιταλίας και αλλού. "TOURIST GO HOME", "TOURIST, YOUR LUXURY TRIP IS MY DAILY MISERY", "TOURISTS ARE TERRORISTS", "MASS TOURISM = HUMAN POLLUTION" είναι μερικά συνθήματα από τις διαμαρτυρίες των κατοίκων αυτών των περιοχών, καθώς βλέπουν τις ζωές τους να υποβαθμίζονται από μια μορφή τουρισμού που δεν αφήνει πια κανένα όφελος για τους ίδιους.

Σε αυτό το στάδιο ληστρικού καπιταλισμού που διανύουμε, όλα δείχνουν ότι επανερχόμαστε σε συνθήκες για τις οποίες είχαμε πολύ πικρά μετανιώσει στο παρελθόν: οι τόποι παραμένουν ξανά θεσμικά αθωράκιστοι. Αθόρυβα και σταδιακά ξηλώνεται ένα στοιχειώδες πλαίσιο θεσμικής και ελεγκτικής προστασίας που είχε κατακτηθεί. Το πλαίσιο αυτό, και στον βαθμό αποτελεσματικότητας που επέτρεπε, αποτελούσε κάποια εγγύηση για την προστασία βουνών, αιγιαλών, μνημείων, τοπικών χαρακτηριστικών και δραστηριοτήτων. Και σαν να μην ήταν αυτό αρκετό, αφαιρέθηκε -επί της ουσίας- από τις τοπικές κοινωνίες και κάθε δυνατότητα να συναποφασίζουν μαζί με την κεντρική εξουσία, για τα μεγάλα, κρίσιμα και σημαντικά για την ποιότητα της ζωής τοπικά θέματα. Και υπάρχει σε αυτόν τον κατήφορο και πιο κάτω, για να γίνουν τα πράγματα ακόμα χειρότερα: η καλά εδραιωμένη μέχρι τώρα πεποίθηση, σύμφωνα με την οποία κάποιοι φυσικοί πόροι δεν πρέπει να εμπορευματοποιούνται και να γίνονται αντικείμενο καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, άποψη που στα ηρωικά χρόνια μπορούσε να ξεσηκώνει κινηματικά τον κόσμο, τελευταία έχει αρχίσει να βάζει πολύ νερό στο κρασί της. Το μοναδικό όριο που φαίνεται να υπάρχει πλέον είναι οι αρπακτικές διαθέσεις και η βουλιμία επιτήδειων “επενδυτών”.

Την οικονομική επιτυχία αυτού του τύπου "επενδυτικών σχεδίων", που ήδη δρομολογούνται και έχουν αρχίσει συστηματικά να προλειαίνουν το έδαφος για τον οδοστρωτήρα του μαζικού τουρισμού και της μυκονοποίησης των νησιών, μόνο η οικολογική κατάρρευση που θα προκαλέσουν μπορεί να εγγυηθεί. Στο στάδιο εκείνο της κατάρρευσης, το μοναδικό αποτύπωμα που θα θυμίζει το πέρασμα της λαίλαπας των “επενδυτών” από τα νησιά θα είναι τα σεληνιακά τοπία που αφήνουν πίσω τους, όταν αρχίζουν να τρέπονται -μαζικά- σε άτακτη φυγή, για να τρέξουν να βρουν την πραγματική τους πατρίδα, που είναι οι παραδείσιοι προορισμοί του χρήματος, εκεί από όπου θα μπορούν να συνεχίζουν απρόσκοπτα τις καταδρομικές τους επιθέσεις στον κόσμο. Και οι δεμένοι με τον τόπο, οι γνωστοί μόνιμα χαμένοι, από την πλευρά τους, θα συνεχίσουν να παραβλέπουν το γεγονός ότι είναι ένας κόσμος κομμένος και ραμμένος στην εξυπηρέτηση της αρπακτικής διάθεσης ληστρικών τυχοδιωκτικών κεφαλαίων, που κυκλοφορούν εξαπατώντας και εκβιάζοντας καταστάσεις φορώντας τον μανδύα του επενδυτή.

Λένε κάποιοι που ζουν σε τόπους που δεν έχουν ακόμα αλωθεί από τον μαζικό τουρισμό, όπως είναι η Σίφνος: κοιτάξτε την Μύκονο, την Πάρο, την Ίο, την Σαντορίνη, γιατί όχι και εμείς το ίδιο; Είναι καλύτεροι αυτοί από εμάς; Το αντίθετο, όμως, συμβαίνει. Αυτοί οι προορισμοί μαζικού τουρισμού είναι που δεν μπορούν -και να το ήθελαν- να ακολουθήσουν νησιά όπως η Σίφνος κ.α., νησιά δηλαδή που έχουν διατηρήσει σε εντυπωσιακό βαθμό απρόσβλητη την ανθρωπογεωγραφία τους, τα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά, την αύρα τους - και μπορούν να το κάνουν, στο χέρι τους είναι, ακόμα καλύτερα. Νησιά που όποιον ορισμό περιεκτικής οικολογίας (δηλαδή όχι αφελούς) και να εφαρμόσεις ως κριτήριο επάνω τους, ανταποκρίνονται πολύ καλά. Για τους προορισμούς του μαζικού τουρισμού, όμως, που έχασαν την ψυχή τους και την αλήθεια τους σε προηγούμενες εποχές παρόμοιας παρακμής, δεν υπάρχει επιστροφή. Μπορούν μόνο να συνεχίζουν στην ίδια αυτοκαταστροφική πορεία, με απώτερο και λιγότερο καταστροφικό σενάριο για το μέλλον τους, να καταλήξουν όλα και όλοι εκθέματα σε θεματικά πάρκα - νησιά, αγωνιώντας μην τυχόν σταματήσει να πουλάει, ή κουράσει, το θέαμα και το σκηνοθετημένο φολκλόρ που προσφέρουν.

Είναι κατανοητό να μην αντέχουν όλοι να κοιτάξουν αυτά τα ζητήματα σε ένα ορίζοντα που ξεπερνάει το προσδόκιμο της ζωής τους. "Τι με νοιάζει τι θα γίνει μετά από εμένα". Αρκεί να μπορεί να πάρει κανείς το μερτικό του από το πλιάτσικο που είναι να γίνει στα νησιά. Το μακροπρόθεσμο είναι πολύ μακρινό και το μετά είναι αδιάφορο για αυτόν τον μόνιμα πανικόβλητο τύπο ανθρώπου που τα ΜΜΕ παράγουν σε αλυσίδα παραγωγής και προβάλλουν καταιγιστικά μέχρι αηδίας. Όσο για τα αδιέξοδα και τα προβλήματα που θα προκύπτουν, πάντα θα βρίσκονται διαθέσιμοι αποδιοπομπαίοι τράγοι να τους τα φορτώνουμε - ένα διχαστικό δίλημμα απόσταση είναι πάντα η "λύση". Πιο πέρα από τον παγωμένο εγωισμό ανθρώπων -που μετατρέπονται μεθοδικά σε πλειοψηφία Βαϊμάρης-, πιο πέρα από τον πολύ στενό ορίζοντα των μικρογεγονότων της ζωής, δεν φαίνεται να έχει απομείνει τίποτα όρθιο κοινωνικά να μας συνέχει - και που να βρεθεί βέβαια σε τέτοιες συνθήκες κοινωνικό έδαφος και για τις ρήξεις μας. “Μακροπρόθεσμα θα είμαστε όλοι νεκροί”, όπως έλεγε ο Κέυνς;