Τεύχειν: Leroi-Gouhran André

Απόσπασμα από το βιβλίο ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ

ΖΑΝ ΚΑΖΝΕΒ – ΝΤΑΒΙΝΤ ΒΙΝΤΟΡΩΒ, εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ-ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, 1988 σελ. 300-301

André Leroi-Gourhan (1911 – 1986)

Γάλλος εθνολόγος και ιστορικός, ειδικός στην Προϊστορία. Γεννήθηκε το 1911. Ήταν καθηγητής στο College de France. Συγκρίνοντας τα διάφορα τεχνικά μέσα και τις τεχνικές διαδικασίες, συναθροίζοντας το υλικό του σε μιαν τυπολογία, διερευνώντας τη γέννηση, τις σφαίρες εξαπλώσεως και τις διακλαδώσεις της τεχνικής, ο Λερουά-Γκουράν πραγματικά ίδρυσε στη Γαλλία την Τεχνολογία με την έννοια φυσικά της κοινωνικής επιστήμης. (*)

Όμως ο άνθρωπος δεν κατασκευάζει μόνο εργαλεία. Κατασκευάζει επίσης σύμβολα, φαινόμενο που παρουσιάζει την ίδια πνευματική διαδικασία με τη διαδικασία της κατασκευής των μέσων παραγωγής. Πρόκειται, ιδιαίτερα για εκείνα τα έργα τέχνης που μας άφησε η Προϊστορία και που ο Λερουά-Γκουράν τα επιλέγει σαν αντικείμενο της μελέτης του. Αντιπαλεύει την εδραιωμένη παράδοση στον τομέα αυτόν και τονίζει ότι στην περίπτωση της τεχνικής αυτής έχουμε να κάνουμε «με μια φυσιολογική τέχνη, που παρουσιάζει τις αδεξιότητες του αρχάριου, αλλά που έχει επίσης και την ωριμότητά της, τη δεξιοτεχνία της, ακόμα και κάποιον ακαδημαϊσμό, που πολλές φορές θα ήταν αποκρουστικός, αν δεν ήταν τόσο σεβαστός». Κάνοντας θεματική και στατιστική ανάλυση των σχημάτων που εμφανίζονται στα προϊστορικά έργα, ο Λερουά-Γκουράν επισημαίνει τις επαναλήψεις και τους συσχετισμούς. Αποκαλύπτει την εσωτερική συνοχή του συνόλου και τη συνέπεια που παρουσιάζει αυτό. Έτσι, παρατηρεί ότι στην τέχνη των επιφανειών των τοίχων (τοιχογραφίες) υπάρχει κάποια σχέση αναλογιών μέσα στη συχνότητα μιας παράστασης και στη θέση της μέσα στο χώρο του σπηλαίου (95% αίγαγροι, 88% ελάφια, βρίσκονται στην είσοδο και στο βάθος του σπηλαίου, 91% λιοντάρια, 92% βόδια και 88% μαμούθ βρίσκονται στο κέντρο του σπηλαίου. Η συχνότητα αυτή εκφράζει κάποια λογική οργάνωση του χώρου, που μας είναι ολοκάθαρα αντιληπτή. Η τέχνη, καταλήγει ο Λερουά-Γκουράν, προσφέρεται σαν ένα σύστημα γραφής, που η συντακτική αρχή (σύνταξη) είναι η σεξουαλικότητα, που αποκαλύπτεται με την ερμηνεία των συμβόλων.

Στο βασικό του έργο «Η κίνηση του χεριού και ο λόγος», ο Λερουά-Γκουράν, αξιοποιεί τη συνδρομή όλων των κοινωνικών επιστημών για την ερμηνεία της ανθρώπινης αναπτύξεως στο σύνολό της. Στην εποχή που μαζί με τον άνθρωπο του Κρο-Μανιόν εμφανίζεται και ο «Homo Sapiens», συντελείται μια φυσική μεταλλαγή (απελευθέρωση) της προμετωπικής περιοχής του κρανίου, μεταλλαγή που επέτρεψε την ανάπτυξη του εγκεφάλου και του ψυχικού κόσμου. Από τη στιγμή εκείνη αντικαθίσταται το ανθρώπινο είδος από την ανθρώπινη κοινωνία. Η τεχνική εξέλιξη ξεφεύγει από τα βιολογικά πλαίσια και συνδέεται με την οργάνωση της ομάδος.

Από την όψιμη Παλαιολιθική εποχή και ύστερα εμφανίζεται η πολιτισμική διαφοροποίηση ανάμεσα στις εθνότητες. Η πνευματική και η κοινωνική απελευθέρωση επεκτείνεται στους τομείς της τεχνικής και της γλωσσολογίας. (**) Η τεχνική που το χέρι της έδωσε τη δυνατότητα να υπάρχει, τώρα ξεφεύγει από το δημιουργό της. Τα σύμβολα του λόγου πρώτα ενώνονται με το χέρι στον τομέα της γραφής (χάραξη). Αργότερα όμως αντικειμενοποιούνται με τη μεμβράνη, το κερί, τη μαγνητοταινία. Η βασιλεία των οπτικοακουστικών μέσων των σύγχρονων κοινωνιών αποτελεί, λοιπόν, ένα νέο σταθμό στο μακρύ δρόμο της σταδιακής απελευθερώσεως της Ανθρωπότητας από τους δεσμούς της με το βασίλειο των ζώων.

Τελικά, χάρη στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, ο άνθρωπος τοποθετεί τη μνήμη του έξω από τον εαυτό του. Όμως η αλλοτρίωση των μαζών, χάρη στην ύπαρξη των μαζικών μέσων παροχής της αισθητικής, περικλείει τον κίνδυνο να παραλύσει τη δημιουργική φαντασία του Ανθρώπου.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(*) Ο Λερουά-Γκουράν ορίζει/προσδιορίζει την τεχνολογία σαν κοινωνική επιστήμη (και με αυτό τον τρόπο την προσεγγίζει). Η δικαιολόγηση γι αυτή την επιλογή του διαφαίνεται σε διατυπώσεις όπως η επόμενη: «Η ανθρώπινη ομάδα συμπεριφέρεται μέσα στη φύση σαν ζωντανός οργανισμός… Αφομοιώνει το περιβάλλον της μέσα από ένα παραπέτασμα από αντικείμενα (εργαλεία και όργανα). Καταναλώνει την ξυλεία του περιβάλλοντος χάρη στον πέλεκυ, το κρέας χάρη στο τόξο, στο μαχαίρι, στη χύτρα και στο κουτάλι. Μέσα από αυτό το παραπέτασμα, που παρεμβάλλεται, η ανθρώπινη ομάδα τρέφεται, προφυλάγεται, ξεκουράζεται και μετακινείται… Η μελέτη αυτού του τεχνικού καλύμματος είναι η τεχνολογία. Οι νόμοι της εξελίξεώς του αποτελούν κλάδο της Οικονομίας της Τεχνικής».

(**) Διατηρούνται οι μεταφραστικές επιλογές αλλά και το ιδίωμα του πρωτότυπου κειμένου. Στο πρωτότυπο κείμενο, άστοχα για τον σημερινό αναγνώστη, με τον όρο "γλωσσολογία" ο μεταφραστής, προσπαθεί να διαχειριστεί την αμφισημία της λέξης γλώσσα (γλωσσικό ιδίωμα/ικανότητα ομιλίας). Σήμερα βέβαια, μετά από δεκαετίες κυριαρχίας της γλωσσολογίας, έχουμε μάθει να ζούμε με αυτή την αμφισημία.