ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ, ΛΙΓΟ ΜΕΤΑ

banksy

Η υποψήφια βουλευτής στην αφίσα, απέναντι από το παγκάκι του άστεγου, τον κοιτάζει βλοσυρή, φορώντας ένα ακριβό ρούχο, φορτωμένη κοσμήματα· στο χέρι, λίγο πιο κάτω από το θεληματικό πηγούνι, αφήνει να εξέχει από το μανίκι ένα ακριβό ρολόι. Αυτά που παλαιότερα ο πολιτικός φρόντιζε να τα κρύβει όταν τα διέθετε, πριν έρθει σε επαφή με το λαό, ίσως από μιαν ενστικτώδη συστολή ή ενοχή απέναντι στη φτώχεια και τα προβλήματα, και θέλοντας να δείξει ότι “είμαι ένας από εσάς”, τώρα τα επιδεικνύει. Τώρα λέει “Είσαι ένας αποτυχημένος κι αυτό δεν αλλάζει. Για το χάλι σου υπεύθυνος είσαι εσύ και η ανάγκη σου για χουζούρι και καλοπέραση, η παροιμιώδης τεμπελιά σου. Σταμάτα να ζεις σε βάρος μας, σε βάρος των ικανών και των αρίστων αυτής της κοινωνίας, σταμάτα να μας ψαλιδίζεις τα φτερά”. Σε συμβολικό επίπεδο η αφίσα της υποψήφιας λειτουργεί ως “φράχτης”, υπενθυμίζοντας την αδιατάρακτη αντίθεση μεταξύ φτώχειας και πλούτου. Δεν θα ακούσεις ποτέ αυτή την υποψήφια να μιλάει για την φτώχεια, μόνο για κατεστραμμένη μεσαία τάξη και μετανάστες. “Οι φτωχοί είναι σιωπηλοί σαν πράγματα” έγραψε ο Ρίλκε. Για την υποψήφια βουλευτή οι φτωχοί δεν υπάρχουν.

Ας θυμηθούμε το παλαιό εκείνο σύνθημα: “σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα”. Από την εποχή του Ένγκελς, που έχει την πατρότητα της φράσης, και στα χρόνια που ακολούθησαν, πολλά άλλαξαν. Το πρώτο μέρος της διάζευξης χρησιμοποιήθηκε σε τόσο διαφορετικές, ετερόκλητες και αντιφατικές μεταξύ τους περιστάσεις ώστε ξεθώριασε σε σημείο που να μην συμπαραδηλώνει τίποτε πλέον. Στα χρόνια που πέρασαν υπήρξαν επίσης και αρκετές απόπειρες να φανταστούμε κάτι άλλο στη θέση του, ένα πιο στέρεο νόημα, χωρίς να καταφέρουμε να καταλήξουμε σε κάτι που να λειτουργεί ως ανάχωμα στην βαρβαρότητα. Έτσι όμως όπως έχουν εξελιχθεί τα πράγματα, και περιμένοντας την ανατολή του μεγάλου νοήματος που δεν έρχεται, μπορούμε να αρκεστούμε σε κάτι λιγότερο φιλόδοξο: “αναδιανομή εισοδήματος υπέρ των φτωχών ή βαρβαρότητα”.

Η τάση υφαρπαγής πλούτου, που καταλήγει σε λίγα χέρια εντός ή εκτός της χώρας, στο όνομα ή προς όφελος μιας επιχειρηματικότητας, που το αποτέλεσμά της είναι η φτωχοποίηση ενός ολοένα και μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού, πρέπει να σταματήσει. Οι ελπίδες που εναποθέτουν στην επίκληση, αφηρημένα, μιας τέτοιας επιχειρηματικότητας, εκείνοι που ανήκουν ή φαντασιώνονται ότι ανήκουν σε ένα μεσαίο οικονομικά στρώμα, θα αποδειχτούν πολύ σύντομα φρούδες. Απαιτούνται, επειγόντως, όσο ποτέ άλλοτε, ουσιαστικές πολιτικές αναδιανομής εισοδήματος προς τα πιο αδύναμα στρώματα της κοινωνίας.

Αρπακτικός/ληστρικός καπιταλισμός, είναι η μορφή που μεθοδικά και σταθερά επιδιώκουν να δώσουν στο οικονομικό σύστημα οι πολιτικές που έχουν επικρατήσει. Αυτή η μορφή καπιταλισμού στηρίζεται στον αυταρχισμό για να καταστέλλονται οι όποιες αντιστάσεις· στην κατάργηση δικαιωμάτων και κατακτήσεων που έκαναν το σύστημα βιώσιμο· την εκμετάλλευση εργαζόμενων σκλάβων και την καταστροφή θέσεων εργασίας· σε δημόσια αγαθά που γίνονται βορά στο κυνήγι του κέρδους· στη δημόσια περιουσία, δημόσιους οργανισμούς και επιχειρήσεις που σχεδόν χαρίζονται στους ισχυρούς του χρήματος· την απορρόφηση ολόκληρων κλάδων μικρομεσαίων επιχειρήσεων, που αντιστέκονται και δεν έχουν καταφέρει να εξοντώσουν ακόμη μέσω αθέμιτου ανταγωνισμού, αλλά και εκείνων για τους οποίους απαιτούνται, επιπλέον, και κατάλληλες νομικές προσαρμογές (π.χ στον τουρισμό, αρτοποιεία, φαρμακεία, κ.λ.π.).

Αν θέλουμε να μιλάμε για επιχειρηματικότητα πρέπει να εξηγούμε ποια μορφή επιχειρηματικότητας εννοούμε και επιδιώκουμε. Κουνάμε στους επενδυτές το σημαιάκι μιας χώρας με φτηνό εργατικό δυναμικό, με εργασιακά δικαιώματα που προσαρμόζονται σαν λάστιχο στις όποιες επιδιώξεις, με ποσοστό ανεργίας τέτοιο που από μόνο του να εγγυάται την πειθάρχηση εργαζόμενων/σκλάβων που να φαντασιώνονται ότι εργάζονται με μισθό; Λέμε, εδώ προσλαμβάνετε και απολύετε ανεξέλεγκτα, και κλείνοντας το μάτι τους αφήνουμε να καταλάβουν πως ό,τι βγάλουν είναι χωρίς φόρο, όλα δικά τους να τα στέλνουν σε φορολογικό παράδεισο επιλογής τους; Αυτές τις αρνητικές επιδόσεις όμως, και ακόμη χειρότερες, έχουν να προσφέρουν σ’ αυτούς τους επενδυτές και εκατοντάδες άλλες χώρες -ανταγωνισμός από την ανάποδη δηλαδή αλλά, πάλι, ούτε αυτός μας βγαίνει. Άρα θα πρέπει να προσπαθήσουμε για το κάτι παραπάνω εμείς, τι ακόμη μπορούμε να προσφέρουμε, να θυσιάσουμε για δέλεαρ. Αρκεί μόνο να έρθουν.

Υπάρχουν επενδυτές που ενδιαφέρονται να επενδύσουν στη χώρα σου στο βαθμό που υπάρχει κάποια εσωτερική αγορά. Επενδυτές που έχουν κίνητρο να παράγουν και να πουλούν στην εγχώρια αγορά. Και αυτούς θα πρέπει να επιδιώκουμε να προσελκύσουμε. Θα σκεφτεί κάποιος και γιατί δεν θα προτιμήσουν να παράγουν με χαμηλό κόστος εργασίας αλλού και να αλωνίζουν στην εσωτερική αγορά σου; Η απάντηση είναι εύκολη: τότε θα πρόκειται για επενδυτές που ανήκουν στην παραπάνω κατηγορία που ούτως ή άλλως δεν τους θέλουμε εντός της χώρας, επομένως ας συνεχίσουν να το κάνουν -σαν κάτι που δεν μπορείς να εμποδίσεις. Τι χρειάζεται όμως για να προσεγγίσεις τη δεύτερη μορφή επιχειρηματικότητας που πρέπει να μας ενδιαφέρει; Η βασικότερη προϋπόθεση είναι οπωσδήποτε η ύπαρξη μιας εσωτερικής αγοράς με κάποιο δυναμισμό και προοπτικές. Δηλαδή ένα ικανοποιητικό μέσο εισόδημα στον πληθυσμό. Πες τώρα ότι το έχεις πετύχει, φτάνει αυτό; όχι δεν αρκεί. Αρκετοί επίσης άλλοι παράγοντες είναι καθοριστικοί. Κάποιους τους διαθέτουμε ήδη ως χώρα κάποιους όχι, και προς αυτή την κατεύθυνση απαιτούνται πολιτικές. Ας σκεφτούμε μερικούς παράγοντες: αξιόλογο εργατικό δυναμικό με εξειδίκευση και σπουδές, ύπαρξη σημαντικών υποδομών, αξιόπιστες υπηρεσίες, πόροι που η εκμετάλλευσή τους δεν μπορεί να γίνεται αλλού, κρατική οργάνωση, πολιτικές κινήτρων, κ.λ.π. 

Αλλά επιχειρηματικότητα δεν είναι μόνο οι μεγαλοεπενδυτές που οι πολιτικοί όλο και μας τους φέρνουν προεκλογικά και οι αφιλότιμοι δεν έρχονται μετά. Είναι και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις στους διάφορους κλάδους. Η ύπαρξη αυτών των επιχειρήσεων αποτελούσε και αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας. Είναι η περίφημη ελληνική ιδιαιτερότητα που όλοι προσποιούνται ότι δεν βλέπουν ή αγνοούν, και χτυπήθηκε ανελέητα τα σκληρά χρόνια των μνημονίων. Η στήριξή τους μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός θετικών εξελίξεων. Μπορούν να προσφέρουν τόσες θέσεις εργασίας όσες οι μεγαλοεπενδυτές δεν θα πραγματοποιήσουν ποτέ -αφού αυτοί στηρίζουν την κερδοφορία τους σε συστήματα παραγωγής που εξελίσσονται για να λειτουργούν με όλο και λιγότερες θέσεις εργασίας ή με εργασία από εργαζόμενους σκλάβους όταν μπορούν να το επιτύχουν.

Ο αρπακτικός/ληστρικός καπιταλισμός που προωθείται τις τελευταίες δεκαετίες μπορεί να συνεχίσει έτσι για κάποιο διάστημα ακόμη. Το πρόβλημα ήταν εξαρχής το εξής: οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές που εφαρμόστηκαν, οι πολιτικές λιτότητας για τόσα χρόνια, λειτούργησαν ως μέθοδοι αναδιανομής πλούτου από τα μεσαία και φτωχά στρώματα υπέρ των πλουσίων. Με τέτοια πρωτοφανή στην ιστορία συσσώρευση πλούτου σε τόσο λίγους ο καπιταλισμός δεν μπορεί να λειτουργήσει, τα κεφάλαια δεν βρίσκουν διεξόδους, τρόπους να κυκλοφορούν, επενδυτικούς προορισμούς και βαλτώνουν. Μπορεί να συνεχίσει χτυπώντας και ληστεύοντας αδύναμες χώρες, αλλά πόσο μπορεί να διατηρηθεί μια τέτοια κατάσταση. Ένα σχόλιο του Πιερ Πέτιγκριου (υπουργός εξωτερικού εμπορίου το 2001), εξηγεί αυτό που τώρα ζούμε και έχει πάρει δραματικές διαστάσεις: “Οι φτωχοί δεν είναι μόνο θύματα εκμετάλλευσης, αλλά και κοινωνικού αποκλεισμού. ...ενδέχεται να μην είσαι πλέον αναγκαίος για την δημιουργία πλούτου. Το φαινόμενο του κοινωνικού αποκλεισμού είναι πολύ πιο ακραίο από το φαινόμενο της εκμετάλλευσης” ("Φράχτες και Παράθυρα", Ναόμι Κλάιν, σελ. 193). Αυτό σημαίνει ότι ένα ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού σε κάθε χώρα δεν χρειάζεται, δεν είναι απαραίτητο για το οικονομικό σύστημα, είναι ένα βάρος που πρέπει να ζει στο περιθώριο απομονωμένο με “φράχτες”, χωρίς να επιβαρύνει τα κρατικά ταμεία και τα συστήματα υγείας, που πρέπει να μάθει να ντρέπεται για το γεγονός ότι υπάρχει. Στην εποχή της νέας βαρβαρότητας που έχουμε αρχίσει να κάνουμε τα πρώτα μας βήματα, έννοιες όπως “αλληλεγγύη”, "ισότητα", "ελευθερία έκφρασης" έχουν αρχίσει να στοχοποιούνται, θα καταλήξουν απαγορευμένες λέξεις στο πολιτικό λεξιλόγιο. Μοιάζει με τον πιο άγριο εφιάλτη, που πετάγεσαι ξαφνικά στον ύπνο σου και δεν βγαίνεις.