φύσει/θέσει φτωχοί

Γιάννης Ψαραύτης

Έχω ένα θέμα με κάποιες απόψεις περί “άριστων/αριστείας”, περί “φθόνου μιας ολόκληρης κοινωνίας εναντίον των λίγων και εκλεκτών”, περί “οικονομικού φθόνου που καταστρέφει την κοινωνία”· απόψεις που αναπαράγονται με γεωμετρική πρόοδο τον τελευταίο καιρό και σε αφήνουν σαν να σε έχει χτυπήσει ηλεκτρικό ρεύμα.

Αισθάνεσαι κατ’ αρχάς αμηχανία, μια δυσκολία να πάρεις στα σοβαρά όλους αυτούς που ανακυκλώνουν τέτοιες απόψεις στα διάφορα μέσα -δειλά δειλά στην αρχή, όλο και πιο έντονα στη συνέχεια, όπως όταν σκάβεις και βρίσκεις μαλακό έδαφος-. Δεν γίνεται όμως να παρακάμψεις στο σημείο αυτό και ένα εύλογο ερώτημα που γεννιέται αβίαστα: γιατί αυτοί οι άνθρωποι, εφόσον είχαν αυτές τις απόψεις, δεν τις διατύπωναν και πριν, σε ένα όχι και τόσο μακρινό παρελθόν (την περίοδο της μεταπολίτευσης μέχρι το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης) -μιλάμε πάντα για διανοήματα που είναι πιο παλιά απ’ το μπαρούτι. Οι ίδιοι ήταν και τότε -κι αν δεν ήταν αυτοπροσώπως υπήρχαν οι δομές εξουσίας που υπηρετούν. Γιατί τις έκρυβαν τόσο καιρό αυτές τις απόψεις; (θέσεις;) Τι τους εμπόδιζε; Θα μπορούσα να ξεμπερδέψω εύκολα το ζήτημα λέγοντας ότι πρόκειται για πολιτικό καιροσκοπισμό ή για μια μορφή αμοραλισμού. Αλλά θα ήταν μια εύκολη απάντηση.

Απόψεις όπως οι παραπάνω απευθύνονται πρώτα-πρώτα σε μια κατεστραμμένη από την κρίση μεσαία τάξη. Απευθύνονται σε εκείνους που κάποτε απολάμβαναν μιαν άνετη ζωή και τώρα έχουν φτωχοποιηθεί. Όσοι πιστεύουν ότι ανήκουν στη μεσαία τάξη έχουν ανάγκη ένα αφήγημα που να στηρίζει αυτό που η σύγχρονη οικονομική πραγματικότητα τους αρνείται. Να διατηρείται ζωντανή η πίστη -και σε πείσμα της τρωθείσας ταξικής αυτοπεποίθησης-, ότι κάθε ένας ξεχωριστά και όλοι μαζί ανήκουν ακόμη στους “εκλεκτούς”, στους “επιτυχημένους”, στους “άριστους”. Να γιατί πρέπει να επιδεικνύονται διαρκώς, μέσα από συνθήκες μεσοενημερωτικού παροξυσμού, περσόνες “αριστείας” – πρότυπα. Γιατί ποιοι μπορούν να διατηρούν ελπίδες κοινωνικής ανόδου εκτός από εσάς; -είναι η κατακλείδα του αφηγήματος μεγαλοιδεατισμού της καθημαγμένης μεσαίας τάξης. Ανακατεύεις συνεχώς τις στάχτες μιας φωτιάς που πάει να σβήσει, αν θέλεις να διατηρούνται κάποιες σπίθες.

Τα κόμματα που εκπροσωπούν την μεσαία τάξη -και για τις καλές και για τις κακές μέρες- ανασυντάσσονται, στέλνοντας στα "ψιλά γράμματα" -όπως κάνουν οι τράπεζες- το γεγονός ότι επί των ημερών τους συνέβη η φτωχοποίηση της. Αντ’ αυτού είναι οι φύσει-αποτυχημένοι που εμποδίζουν την οικονομική αυτοπραγμάτωση της μεσαίας τάξης, εκείνοι που έχουν μάθει να ζουν παρασιτικά με επιδόματα χωρίς να προσπαθούν. Η πολιτική εκπροσώπηση που προσπαθεί να αντιμετωπίσει την φτώχεια με αναδιανεμητικές πολιτικές υπέρ των οικονομικά αδύναμων κατηγορείται ότι ψαλιδίζει τις ελπίδες των “ευκατάστατων και των δημιουργικών πολιτών” της χώρας, “απονευρώνει τα κίνητρα δημιουργίας των επιτυχημένων ατόμων και επιχειρήσεων”. Και προς αποφυγή παρεξηγήσεων: δεν ισχυρίζομαι ότι οι αναδιανεμητικές πολιτικές υπέρ των οικονομικά αδύναμων είναι υπεράνω κριτικής· κρίνονται· ως προς την αποτελεσματικότητά τους όμως, όχι συλλήβδην, κάνοντας μάλιστα λόγο για πολιτικές που είναι αποτέλεσμα του “φθόνου μιας ολόκληρης κοινωνίας εναντίον των λίγων και εκλεκτών”.

Επομένως ένα κόμμα που ποντάρει σε μια θιγμένη από την κρίση μεσαία τάξη, είναι αναγκασμένο από εδώ και πέρα εκ των πραγμάτων, να στηρίζει το αφήγημά του στον μεταφυσικό διαχωρισμό φύσει-φτωχός και θέσει-φτωχός: οι χρεοκοπημένοι μικροαστοί, μπορεί τώρα να είναι φτωχοί αλλά είναι θέσει-φτωχοί, ενώ οι πραγματικοί φτωχοί (αυτοί που δεν έχουν μέλλον) είναι φύσει-φτωχοί. Κομματική σωτηριολογία για μια χειμαζόμενη μεσαία τάξη· από και για “κεφάλια που προεξέχουν" και “οδηγούν τις κοινωνίες”.

Τελικά, είναι σαν να καλούν αυτά τα κόμματα (με ένα κλείσιμο του ματιού), απευθυνόμενα προς το κοντινότερό τους στο πολιτικό φάσμα άκρο, να μοιράσουν τους φτωχούς τους.