Γιάννης Ψαραύτης
 |
| σειρήνες - Οδυσσέας (1980), Γιάννης Γαΐτης |
Όλοι
πια έχουμε καταλάβει ότι τα
κοινωνικά δίκτυα -ας εστιάσουμε σε
αυτή την πλευρά τους- έχουν
και μια λειτουργία καφενείου. Ο
ρόλος των καφενείων είναι και
(ψυχο)θεραπευτικός, οι
ομιλίες που γίνονται σ’ αυτά είναι
συνήθως σε ζωηρούς τόνους και γι αυτό
εκτονωτικές - στο τέλος μιας εξουθενωτικής,
ισοπεδωτικής ημέρας (όσοι έχουν εντρυφήσει
στο θέμα θα σου πουν ότι υπάρχει μια
ολόκληρη τυπολογία καφενόβιων
συμπεριφορών).
Οι
δημοσιογράφοι, όμως, και τα δημοσιογραφικά
μέσα που δραστηριοποιούνται και στο
Διαδίκτυο, είναι ανεπίτρεπτο
-δεοντολογικά- να παράγουν και να εκφέρουν
λόγο πατώντας στα γεγονότα για να
προωθούν μικροπολιτικές, αλλότριες,
μύχιες, δόλιες σκοπιμότητες· να εκφέρουν
λόγο που αξιοποιεί φασιστικά, ρατσιστικά,
σεξιστικά στερεότυπα ώστε μέσω του
ζωώδους που λανθάνει μέσα μας να
χειραγωγούν και το μυαλό μας. Καλά θα
κάνουν όλοι αυτοί και τα αφεντικά τους
να αρχίσουν να φοβούνται από τώρα τη
στιγμή που οι αναγνώστες τους θα είναι
ικανοί να κρίνουν την αξιοπιστία τους
στο νέο επικοινωνιακό περιβάλλον.
Ο
μάγκας δημοσιογράφος, με τη “μούρη”
που “τα χώνει”, αυτός ο ιππότης της
“αλήθειας”, αποδείχτηκε ο άνθρωπος
που κάνει τη βρώμικη δουλειά, που “τα
πιάνει” προσαρμόζοντας στοχευμένα την
“αλήθεια” του, ώστε να διαμορφώνει το
κοινό του, να το διατηρεί ευάριθμο και
πειθήνιο κάτω από τη σαγήνη του, πάντα
κατάλληλα εκπαιδευμένο και έτοιμο προς
πώληση σε ΜΜΕ που τον πατρονάρουν (τώρα
και διαδικτυακά). Αυτός ο γητευτής φιδιών
ελπίζει ακόμη και σε πολιτική καριέρα
-όλα στην ώρα τους- σε αντάλλαγμα για
τις προσφερόμενες υπηρεσίες του -μόλις
αισθανθεί ούριο άνεμο να φυσάει στα
πανιά του-. Την καλή (για την ίδια) εποχή
της τηλεόρασης, αυτός ο ιππότης της
αποκαλύψεως -ως μεσάζων ανάμεσα στο
κοινό του και τον (εκλεγμένο) “παραγωγό”
πολιτικής-, έφτανε μέχρι και το σημείο να λειτουργεί ως στυγνός εκβιαστής· να
εκμεταλλεύεται δηλαδή τη δεσπόζουσα
θέση του, όπως -ας το πούμε έτσι- το ράφι
του super market μπορεί και “εκβιάζει”
τους παραγωγούς των προϊόντων που
διεκδικούν μια θέση σ’ αυτό.
Πολλές
δημοσιογραφικές αθλιότητες έγιναν τις
μέρες αμέσως μετά την τραγωδία στο Μάτι
- που σε μια διαφορετική περίπτωση μπορεί
και να μην ενοχλούσε τόσο πολύ.
Αποκαλύπτεται μέσα από αυτές και η βαθιά
υπαρξιακή κρίση που αντιμετωπίζει η 4η
εξουσία, όντας στη φάση που αλλάζει
δέρμα ώστε να ανταποκριθεί/ προσαρμοστεί
στο νέο τεχνολογικό επικοινωνιακό
περιβάλλον.
Μεγαλόσχημοι
ή ξεπεσμένοι δημοσιογράφοι, άλλοι
φθαρμένοι από τη χρήση - που τους
παραπέταξαν τα αφεντικά τους, ξεχασμένοι,
ουφολόγοι, γραφικοί συνωμοσιολόγοι,
δημοσιογράφοι της κλειδαρότρυπας,...
όλοι αυτοί άρπαξαν την ευκαιρία και
υπερέβαλαν τον κακό τους εαυτό αυτές
τις μέρες. Ο απολογισμός της καταστροφής
σ’ αυτό το πεδίο μέχρι στιγμής: διασπορά
μίσους, σκύλευση νεκρών, δημιουργία
συνθηκών τεχνητού διχασμού, εθισμός
του κοινού στην παραγωγή και την
κυκλοφορία (κυριολεκτικά) του ψεύτικου,
της στημένης είδησης -αρκεί να είναι
αυτό που θέλεις να ακούσεις.
Ποια
αντικειμενικότητα, ποια αλήθεια -στη
μεταμοντέρνα σχετικότητα που βιώνουμε
και μας βολεύει· αρκεί μόνο η “είδηση”
να λειτουργεί σαν μαγνήτης της
προσοχής του κοινού της - να
εκμεταλλεύεται τους νόμους της. Στην
μεταμοντέρνα αυτή εποχή “είδηση” είναι
ό,τι μπορεί να κάνει το δάκτυλο του
χρήστη/του επισκέπτη να κινηθεί -σχεδόν
ακούσια, πριν το μυαλό ν’ αρχίσει να
σκέφτεται (κάτι που απαιτεί
περισσότερο χρόνο)-. “Είδηση” είναι
ό,τι μπορεί να ενεργοποιήσει, να τεντώσει
την προσοχή και το ενδιαφέρον, οτιδήποτε
είναι ικανό να τα μετατρέψει σε μετρήσιμη
προστιθέμενη αξία πολύτιμων κλικ. Και
αυτό πρέπει να συμβεί μέσα στο μικρό
χρονικό διάστημα των ελάχιστων
δευτερολέπτων - όσο διαρκεί η ματιά του
χρήστη πάνω στην αναδυόμενη “είδηση”
- καθώς ο πολυμήχανος,
πολυπράγμων, νευρωτικός
χρήστης ξανοίγεται
ολοένα προς έναν
ωκεανό δυνητικών αλλού - ενεργούμενο
του ανικανοποίητου - που
δεν εξαντλείται ποτέ.
Αυτές
τις μέρες ειπώθηκαν πολλά. Αρκετοί
(διαμορφωτές της κοινής γνώμης) εκτέθηκαν
ανεπανόρθωτα. Μέσα στον οίστρο τους -να
προλάβουν να εκμεταλλευτούν τη φόρτιση
των ημερών- δεν μπόρεσαν να κρύψουν αυτό
που πραγματικά είναι, το τι εξυπηρετούν,
τις δουλείες τους, τις εξαρτήσεις τους.
Πίσω από τους προβεβλημένους δημοσιολόγους
των μέσων, κρυμμένοι κινούν τα νήματα
-σε αρκετές περιπτώσεις- οι ιδιοκτήτες
των μέσων. Είναι άνθρωποι που έχουν
επενδύσει σ’ αυτά ωθούμενοι όχι από
ένα πάθος για τη δημοσιογραφία, αλλά με
την ίδια λογική που θα αγόραζαν μια
ποδοσφαιρική ομάδα. Χρησιμοποιούν τα
ΜΜΕ ως δούρειους ίππους, πολιορκητικούς
κριούς, μοχλούς πίεσης απέναντι σε
κόμματα, πριμοδοτώντας, προμοτάροντας,
“αποδομώντας” εργολαβικά κατά το
δοκούν, τσαλακώνοντας προσωπικότητες,
ανεβάζοντας, κατεβάζοντας, διατηρώντας
λίστες αποκλεισμού πρόσβασης
στο μέσο, διαπομπεύοντας, εξοντώνοντας
ανταγωνιστές, αγοράζοντας
συνειδήσεις, διακινώντας ακόμη και
ψευδείς ειδήσεις -γιατί πες πες κάτι
μένει- προκειμένου να χτυπήσουν ό,τι
κινείται και αντιστέκεται στην “αποδόμησή”
τους. Έτσι, ο
ρόλος των προβεβλημένων “δημοσιογράφων”
περιορίζεται σ’ αυτόν
της σαγήνευσης του κοινού
τους, της προσθήκης
ποικιλίας και ενδιαφέροντος
στους τρόπους προώθησης
της στρατηγικής του μέσου, εκεί
που εφάπτεται με την τρέχουσα πολιτική.
Σχόλια
όπως τα επόμενα (επιλέγω τυχαία δύο
παραδείγματα), και στο χρόνο που
διατυπώθηκαν δεν πρέπει να τα αφήνουμε
να περνάνε ως δημοσιογραφία - σε αυτό
έγκειται η ευθύνη του αναγνώστη ή του χρήστη αυτών των μέσων. "Τεράστια
επιτυχία της κυβέρνησης: Σπιθαμή θάλασσας
δεν κάηκε στην Αττική" ή "Τους
πήραμε τον ΕΝΦΙΑ και τώρα κατηγορούμε
τους νεκρούς ότι έχουν αυθαίρετα",
και αυτό ως λεζάντα κάτω από μιαν άσχετη
με το θέμα φωτογραφία αρχείου, όπου ο εικονιζόμενος Πρωθυπουργός φαίνεται να διασκεδάζει, κρατώντας το ποτό του
στο χέρι, με ένα πλατύ χαμόγελο - όπως
κάνουμε όλοι όταν διασκεδάζουμε. Είναι
αντιδεοντολογικό όμως να δημοσιεύεται μια τέτοια
φωτογραφία τις ημέρες του τριήμερου
πένθους και μάλιστα εικονογραφώντας ένα σχετικό με την καταστροφή άρθρο. Ο "δημοσιογράφος"
που το κάνει -συμφωνούμε σ’ αυτό;-
προσβάλει την μνήμη των νεκρών. Και είναι μόνο δύο παραδείγματα από έναν
πακτωλό δημοσιευμάτων που περιείχαν
ανάλογης ποιότητας και αισθητικής
ευτράπελα σχόλια, που κυκλοφορούσαν
και αναπαράγονταν στα κοινωνικά δίκτυα,
κάτω από “βαριές υπογραφές”, τις
δύσκολες για όλους μας μέρες που στη
χώρα είχε κηρυχθεί δημόσιο πένθος.
Η
απόδοση ευθυνών, που μονοπώλησαν το
ενδιαφέρον αυτό το διάστημα, όπου και
αν υπάρχουν έχουν ονοματεπώνυμο, θα
αποδοθούν - είναι θέμα χρόνου· και να
θέλει κάποιος να το εμποδίσει δεν μπορεί
(εγγύηση γι αυτό είναι το γεγονός ότι
οι κρίνοντες δεν είναι οι ίδιοι με τους
κρινόμενους και είναι και θεσμικά
ανεξάρτητοι μεταξύ τους). Υπάρχουν
μαρτυρίες, ειδικοί πραγματογνώμονες
που διερευνούν, η δικαιοσύνη που
παρακολουθεί τα τεκταινόμενα – όλοι
αυτοί έχουν ήδη ενεργοποιηθεί. Αυτό
όμως είναι το εύκολο από αυτά που
οφείλουμε να κάνουμε στη συνέχεια· το
δύσκολο είναι να σχεδιάσουμε το από εδώ
και πέρα διαφορετικά, κι αυτό με παλαιά
υλικά, νοοτροπίες και συμπεριφορές δεν
γίνεται – και ένα μεγάλο μέρος
της δημοσιογραφίας, δυστυχώς, ανήκει σ’ αυτόν τον
“παλαιό κόσμο” που καταφέρνει και
επιβιώνει.
Γιατί
αλίμονο αν ξεχάσουμε κι αυτή τη φορά,
αν αφεθούμε -όχι ως “μοιραίοι” αλλά με
την καβαφική αίσθηση- να συνεχίσουμε
όπως πριν – μέχρι την επόμενη μαζική
καταστροφή· εκτονώνοντας στο ενδιάμεσο
τη συναισθηματική φόρτιση τελετουργικά,
συμβολικά, σε αποδιοπομπαίους τράγους
– που πάντα βρίσκονται πρόχειροι, με
ανθρωποφαγία, και τον μέσα εχθρό να
ψάχνει την ευκαιρία ανάμεσα σε σωρούς
ερειπίων.
