Ο αποικιστής του χρόνου

Γιάννης Ψαραύτης

Πίσω από τον εξερευνητή ακολουθούσε ο ιεραπόστολος και πιο πίσω οι εταιρείες, τα νέα μέσα μεταφοράς. Με την αποπεράτωση του έργου των εξερευνήσεων, μετά την εξάντληση της γεωγραφίας, ο καρτεσιανός χώρος γίνεται συνάρτηση του χρόνου διάσχισής του (αποικιοκρατία με άλλα μέσα). Αυτό είναι που έφεραν στην επιφάνεια της συνείδησης οι εμφατικές χειρονομίες των φουτουριστών. Πάνω στη χρονική διάσταση αφήνει τώρα το αποτύπωμά του, το ίχνος του, ένα είδος νεο-αποικιστή, που εγκαινιάζεται στην ιστορία με τα νέα μέσα μεταφοράς. Θα αφήσουμε τον Verne, έναν άνθρωπο του τέλους του 19ου αιώνα, να περιγράψει την αρχετυπική εικόνα του, όπως τον συστήνει στον αναγνώστη του, από σελίδα σε σελίδα του βιβλίου του "ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες".

Phileas Fogg: Δεν γνωρίζουμε τίποτε για την καταγωγή του (παρά μόνο για τον τραπεζικό του λογαριασμό - ο λογαριασμός του αυξανόταν σταθερά, έχει χρήματα που κανείς δεν γνωρίζει πως απέκτησε). Αντιπροσωπεύει το πνεύμα του βιομηχανισμού μεταφερμένο στην καθημερινή ζωή. Αυτή είναι η τεχνολογική ουτοπία που προτείνεται σε αυτό το έργο: ο ορθολογισμός μέσα στο καπιταλιστικό εργοστάσιο, όπως εμφανίζεται στην οργάνωση της παραγωγής, σκοντάφτει στον ανορθολογισμό της ζωής που επικρατεί απέξω: Ο Fogg αντιπροσωπεύει τον νέο τύπο ανθρώπου: πάντα με το ομοιόμορφο βήμα του χτυπούσε τα δευτερόλεπτα σαν εκκρεμές αστρονομικού ρολογιού, ισορροπημένος, μετρημένος, σαν χρονόμετρο του Λερουά ή του Έρνσοου.

Στο ράφι του τζακιού ένα ρολόι ήταν συγχρονισμένο με το ρολόι της κρεβατοκάμαρας και τα δυο χτυπούσαν ακριβώς το ίδιο δευτερόλεπτο. Ένα σημείωμα κρεμασμένο πάνω από το ρολόι: Ήταν το ημερήσιο πρόγραμμα που περιέγραφε αναλυτικά όλα τα καθήκοντα του υπηρέτη… Ήταν όλα σημειωμένα και προγραμματισμένα μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια.

Οι κινήσεις του είχαν τη χάρη και τη φαντασία μιας μηχανής, κάτω από αυτό το ψυχρό περίβλημα χτυπούσε μια ανθρώπινη καρδιά; - άκουγε με απερίγραπτη ψυχρότητα, ούτε ο τόνος της φωνής του, ούτε οι χειρονομίες του έδειχναν ότι ένιωθε κάποια συγκίνηση. Αινιγματικός, φλεγματικός, ιδιόρρυθμος, ατάραχος. Είχες την εντύπωση ότι οι ομορφιές της φύσης ή οι αρχές της ηθικής δεν τον άγγιζαν, γνήσιο τέκνο των θετικών επιστημών, από σίδηρο είναι φτιαγμένος αυτός ο άνθρωπος; Μοιάζει με εκείνα τα περίεργα ανθρωπάκια που έχω δει στο μουσείο της μαντάμ Τισό. Αυτή είναι η πρώτη εντύπωση που σχημάτισε γι αυτόν ο Γάλλος υπηρέτης του Πασπαρτού, γιατί βέβαια -το καταλάβαινε αυτό o Verne-, χωρίς να θερμαίνονται οι σελίδες του από το θερμό, μεσογειακό, γαλλικό ταπεραμέντο σε αντίστιξη με την αγγλική ψυχρότητα, το βιβλίο του δεν θα τα κατάφερνε να πάει πολύ μακριά, να κάνει το "γύρο του κόσμου" και να πωλείται σαν ζεστό ψωμί.

Θύμιζε τον  Μπάιρον, λέει κάποια στιγμή ο Verne, (ανανεώνοντας το ρομαντικό ιδεώδες μέσω των τεχνολογικών ουτοπιών που επινοούσε στα έργα του). Ζωή αυστηρά προγραμματισμένη, διάφανη σαν κρύσταλλο, ταυτόχρονα τακτική, ομοιόμορφα επαναλαμβανόμενη. Υποχόνδριος με το χρόνο -αν και ο λιγότερο βιαστικός άνθρωπος έφτανε πάντα στην ώρα του -η ακρίβεια προσωποποιημένη, απαιτούσε από τους άλλους υποδειγματική ακρίβεια και τάξη.

Σταθερό δρομολόγιο σπίτι – Λέσχη – ψυχαγωγία– ανάγνωση εφημερίδων – σπίτι (Αυτή η κυκλική τροχιά παραπέμπει -δραματουργικά- στην τροχιά πάνω στην γήινη σφαίρα που θα ακολουθήσει αργότερα). Εκτελούσε με ορθολογικό τρόπο την τροχιά του γύρω από τη Γη, χωρίς να σκοτίζεται για τους αστεροειδείς που περιφέρονταν γύρω του.

Ανήκει στο είδος των ανθρώπων που τους χαρακτηρίζει η μαθηματική ακρίβεια, που ποτέ δεν βιάζονται και είναι πάντα έτοιμοι, μετρημένοι στο βήμα στις κινήσεις. Δεν έκανε ούτε ένα παραπανίσιο βήμα, ακολουθούσε πάντα την πιο σύντομη οδό. Δεν άφηνε το βλέμμα του να πλανιέται ποτέ στο ταβάνι, δεν επέτρεπε στον εαυτό του καμιά περιττή χειρονομία.

Θεωρούσε τις συναναστροφές απαραίτητες αλλά και χάσιμο χρόνου. Διέθετε αυτό που οι φυσιογνωμιστές αποκαλούν «ηρεμία στη δράση», που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους των έργων και όχι των λόγων. Κλασικός τύπος του ψυχρόαιμου Άγγλου - αγγλική μεθοδικότητα, θρυλική ψυχρότητα. Το σπίτι του έμοιαζε με σαλιγκάρι, αλλά ένα σαλιγκάρι που φωτιζόταν και θερμαινόταν με φωταέριο. Πεντακάθαρο, τακτοποιημένο πουριτανικό σπίτι. Μέλος της Μεταρρυθμιστικής Λέσχης. Τελεία και παύλα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ο γύρος του κόσμου σε ογδόντα ημέρες, εκδ. Deagostini Hellas, 2002.