Η σιωπή του Δαρβίνου ΙΙ

Γιάννης Ψαραύτης

   

«Λαϊκό Πανεπιστήμιο της Βραδυνής». Περιοδική τριμηνιαία έκδοση της εφημερίδας "Βραδυνή" (που είχε τη θλιβερή κατάληξη να συνταχθεί με τους ναζιστές την περίοδο της κατοχής). Η σειρά αυτή βιβλίων που κυκλοφόρησε τη δεκαετία του 1930, φιλοξενούσε εκλαϊκευτικά άρθρα, για ποικίλα επιστημονικά θέματα, με την υπογραφή Ελλήνων και ξένων επιστημόνων (την «αφρόκρεμα» της εποχής). Υφέρπων φασισμός, ρατσισμός, κοινωνικός δαρβινισμός - η επιστήμη στην υπηρεσία της ιδεολογίας. Η έκδοση έστρωνε και αυτή με τον τρόπο της το χαλί για τις εξελίξεις που θα ακολουθούσαν. Η σκοτεινή πλευρά της αστικής τάξης εν δράσει.

Η καλή τύχη του αναγνώστη το έφερε να πέσουν στα χέρια μου δύο τεύχη της σειράς του έτους 1933 -γεγονός που στάθηκε και αφορμή για την ανάρτηση αυτή-. Γλύτωσαν, την τελευταία στιγμή, δυστυχώς μόνο δύο τόμοι, πριν καταλήξουν και αυτοί στον σκουπιδοτενεκέ από τον ιδιοκτήτη τους. Ο τελευταίος κληρονόμος τους, σε μια κρίση καθαριότητας ή ξεκαθαρίσματος ανοιχτών λογαριασμών με το παρελθόν, σε μια τελετουργία απογαλακτισμού ίσως, αποφάσισε να απαλλαχθεί από αυτό το κληρονομημένο πατρικό βάρος.

Ο Angelus Novus του Benjamin, κοιτάζει πάντοτε προς τα πίσω, την αέναη καταστροφή του παρελθόντος χωρίς να μπορεί να αντιδράσει, παρασυρμένος από ένα σαρωτικό σπρώξιμο προς το μέλλον. Προσπερνάμε, ταξιδεύοντας προς το μέλλον, αφήνοντας πίσω μας κάποια κείμενα, βιβλία, έργα, που όλοι θέλουμε να κρύψουμε κάτω από το χαλί, να κάνουμε σαν να μην υπήρξαν ποτέ. Ίσως αυτό να συμβαίνει από μια αίσθηση ντροπής -που χαρακτηρίζει ακόμη το είδος μας-. Άχθος αρούρης. Πότε όμως; Όταν δεν κινδυνεύουμε πια από αυτά. Όταν έχουν χάσει την προωθητική τους δύναμη, και τίποτε πλέον δεν μαρτυρεί ή δικαιολογεί την εφήμερη φήμη που είχαν γνωρίσει στην εποχή τους. Και όμως, κείμενα -από μια τόσο ζοφερή δεκαετία-, μπορούν να λειτουργήσουν σήμερα αντίθετα από τις προθέσεις των συγγραφέων τους. Κείμενα που επιτίθενται τώρα στο ίδιο τους το περιεχόμενο, (όπως, σε κάποιες περιστάσεις, ζωντανοί οργανισμοί στρέφονται εναντίον των ίδιων τους των κυττάρων). Κείμενα δηλαδή σε μια δεύτερη ευκαιρία: να συνεισφέρουν τώρα στην κατανόηση του παρελθόντος -χωρίς απωθημένα και κρυφές πτυχώσεις-, που είναι και η προϋπόθεση για την κατανόηση και του παρόντος βίου μας.

Πολιορκία του συγκεκριμένου: Σε παραρτήματα των τευχών της σειράς της Βραδυνής, δημοσιεύονται «πειραγμένες» εργασίες του Fritz Kahn (οι οποίες προφανώς υπαγορεύτηκαν από το ναζιστικό κόμμα, και ο Kahn εξαναγκάστηκε μάλλον να υπογράψει ως συγγραφέας τους).

Η μέθοδος εκλαΐκευσης, αλλά και η φήμη του Kahn, θα μπορούσαν να έχουν αξιοποιηθεί συστηματικά για προπαγανδιστικούς λόγους από το ναζιστικό κόμμα - το έργο του αλλά και η μέθοδος του, προσφερόταν για μια τέτοιου είδους εκμετάλλευση. Ο Kahn όμως είχε ένα ελάττωμα (όπως θα έλεγε και ο Μπρεχτ), ήταν …Εβραίος, και  ευτυχώς γι αυτόν, είχε και τη διορατικότητα να εγκαταλείψει έγκαιρα την Γερμανία και να επιβιώσει σωματικά και πνευματικά. (Ο Angelus Novus έβλεπε όμως και τον Benjamin, στην  προσπάθειά του να ξεφύγει από τους διώκτες του, να μην τα καταφέρνει και να αυτοκτονεί κάπου στα σύνορα της Ισπανίας).

Ακολουθεί ένα μικρό απόσπασμα από πόνημα του (;) Fritz Kahn όπως δημοσιεύτηκε το 1933 στη σειρά της Βραδυνής, για να σχηματίσουμε μια ιδέα. Τεκμήριο μιας εποχής (όχι και πολύ διαφορετικής από τη δική μας). Νομίζω δεν έχει ανάγκη σχολιασμού.