Vilém Flusser - Σχόλιο για Ιστορία/ Επιστήμη/ Φωτογραφία

Vilem Flusser on History, Science and the Photograph

Interview with Miklós Peternák (17/10/1991)

“There is the stream of events as it is perceived by historical consciousness. Everything flows, nothing ever repeats itself, every opportunity lost is lost forever. And everybody is within that stream of events. Above it is science. Science formulates eternal, timeless and spaceless algorithms. There is no sense in saying that the law of free fall is a historical event. It stands outside time, and outside space. And the whole of scientific and technological knowledge is in this formal, transhistorical region. Now in that region, you build a machine; and that machine dives into history, takes out part of history and lifts it to this transhistorical level. This is a photograph.”

Vilém Flusser - Για την Ιστορία, την Επιστήμη και την  Φωτογραφία

Απόσπασμα από συνέντευξη στον Miklós Peternák (17/10/1991) 

Υπάρχει η ροή των γεγονότων, όπως γίνεται αντιληπτή από την ιστορική συνείδηση​​. Τα πάντα ρέουν, τίποτα δεν επαναλαμβάνεται ποτέ, κάθε χαμένη δυνατότητα χάνεται για πάντα. Και όλοι είναι μέσα σε αυτή τη ροή των γεγονότων. Πάνω απ’ αυτήν βρίσκεται ή επιστήμη. Η επιστήμη διατυπώνει αιώνιους, διαχρονικούς και α-τοπικούς αλγόριθμους. Είναι χωρίς νόημα το να λέμε ότι ο νόμος της ελεύθερης πτώσης είναι ένα ιστορικό γεγονός. Είναι έξω από τον χρόνο και το χώρο. Και το σύνολο των επιστημονικών και τεχνολογικών γνώσεων ανήκουν σε αυτή την τυπική, μετα-ιστορική περιοχή. Τώρα, σε αυτή την περιοχή, κατασκευάζεις μια μηχανή. Και αυτή η μηχανή βυθίζεται στην ιστορία, αποσπά ένα μέρος της και το ανυψώνει σε αυτό το μετα-ιστορικό επίπεδο. Αυτό είναι μια φωτογραφία.

Το "παράδοξο" της Σύρου

 

 Το 19ο αιώνα, η Σύρος αποτέλεσε κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου της Ανατολής, ("ο πρώτος σταθμός της αναπτύξεως και συστηματοποιήσεως του Ελληνικού εμπορίου...", αποκαλούσαν τη Σύρο "Εμπόριον της Ανατολής" κ.λ.π),  αλλά υπήρξε και σημαντικό βιομηχανικό κέντρο. 

        Για κάποιους λόγους στο νησί αυτό συνυπήρξαν οι προϋποθέσεις εκείνες που είναι απαραίτητες για να υπάρξει καπιταλιστική ανάπτυξη. Μια "κρίσιμη μάζα" εργατικού δυναμικού, μια αστική τάξη για να την "αξιοποιήσει" ("...πολλοί έμποροι Χίοι, κατηρτισμένοι πολύ καλά εμπορικώς και γνωρίζοντες κάλλιστα τας διαφόρους αγοράς της Ευρώπης...", "...φιλοξενήσασα όλας τας διασημότητας του πνεύματος και του χρήματος" σύμφωνα με έντυπα της εποχής), γεωγραφική θέση και περιβάλλον ασφάλειας, ("... Η Σύρος, έχουσα τότε ολίγον γεωργικόν πληθυσμόν, ανήκοντα εις το Δυτικόν δόγμα, και έχουσα επισκοπήν εν άνω Σύρω, επροστατεύετο πολύ από την Γαλλίαν και ποτέ Τούρκος δεν προσέβαλεν αυτήν, αφ' ου ήτο άσυλον παντός εκεί καταφεύγοντος"), αλλά και η ανάπτυξη ενός αξιόλογου δικτύου ατμοπλοϊκών συγκοινωνιών.  

        Όσο γρήγορα σχηματίστηκε το "παράδοξο" της Σύρου -που βέβαια κάθε άλλο παρά παράδοξο ήταν-, το ίδιο απότομα τερματίστηκε ("...Οι πλουτήσαντες εν Σύρω μεγαλέμποροι ήλλαξαν κέντρον εργασίας και διαμονής, εγκατασταθέντες μετά του εμπορίου των εις τον Πειραιά ή εις τας Αθήνας, παρέμενε δε εις την Σύρον το μικροεμπόριον και οι πιστοί εις την ιδιαιτέραν αυτών πατρίδα"). 

        Η εμπορική και βιομηχανική ακμή της Σύρου διήρκεσε περίπου 70 χρόνια.

Στο θέμα αυτό αναφέρεται το επόμενο κείμενο που περιέχεται στον τόμο Β' σελ. 16-17 του "Πανελληνίου Λευκώματος Εθνικής Εκατονταετηρίδος", εκδ. 1923. (Κάποιους τόμους από αυτό το έργο, μπορείτε να βρείτε στην ψηφιακή βιβλιοθήκη ΑΝΕΜΗ).

ΣΥΡΟΣ - ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ

Ο πρώτος σταθμός της αναπτύξεως και συστηματοποιήσεως του Ελληνικού εμπορίου και προ της Ανεξαρτησίας ακόμη εσημειώθη εις την Σύρον. Και είναι περίεργον αληθώς πως μία τόσον μικρά νήσος, ως η Σύρος, εγένετο και υπήρξεν επί μακρόν χρονικόν διάστημα η βασιλίς του εμπορίου, της συγκοινωνίας και πάσης εμπορικής κινήσεως.

Πρόσφυγες διάφοροι, από τα τουρκοκρατούμενα Ελληνικά μέρη, φεύγοντες την σπάθην και τας ατιμώσεις των Οθωμανών, κατέφευγον εις τα υπό την προστασίαν της Γαλλίας ευρισκόμενα μέρη. Η Σύρος, έχουσα τότε ολίγον γεωργικόν πληθυσμόν, ανήκοντα εις το Δυτικόν δόγμα, και έχουσα επισκοπήν εν ανω Σύρω, επροστατεύετο πολὺ από την Γαλλίαν και ποτὲ Τούρκος δεν προσέβαλεν αυτήν, αφ' ου ήτο άσυλον παντός εκεί καταφεύγοντος.

Οι καταφυγόντες λοιπόν εις Σύρον τότε ήσαν πολλοί, ώστε δεν ήτο δυνατόν να κατοικήσουν εις την άνω Σύρον, αφού ολίγους μόνον ξένους ηδύνατο να στεγάση η άνω Σύρος, μη έχουσα παρά ολίγα οικήματα. Κατ' αρχάς οι ερχόμενοι εις Σύρον κατεσκεύαζον παραπήγματα ξύλινα εις τον τότε ανοικτόν όρμον της Ερμουπόλεως και ο συνοικισμός ήρχισε μετά ταχύτητος διά να καταλήξη ταχέως εις την κατασκευήν της Ερμουπόλεως με 30-40 χιλιάδας κατοίκους. Τα Ελληνικά ιστιοφόρα, πολλά τότε εις όλον το αρχιπέλαγος, επελήφθησαν της διασώσεως των Ελληνικών πληθυσμών και μετέφερον πλήθος προσφύγων, εκ των οποίων οι περισσότεροι κατέφυγον εις την Σύρον και τας άλλας νήσους, δια να κατασταλάξουν ακολούθως και οριστικώς εις την Ερμούπολιν, η οποία έδιδεν εργασίαν εις τους καταφεύγοντας εις αυτήν, διότι ήρχισαν να λειτουργούν τα περίφημα ακολούθως καταστάντα ναυπηγεία της.

Τα ξύλινα παραπήγματα ταχέως αντικαταστάθησαν από λιθοκτίστους οικοδομάς, εκεί δ’ ένθα ευρίσκεται σήμερον η περικαλλής πλατεία της Ερμουπόλεως, εις το μέσον της οποίας εστήθη υπερήφανον το άγαλμα του ναυάρχου Μιαούλη, ήτο αμμώδης παραλία, πέριξ της οποίας έκειντο αποθήκαι και άλλα πρόχειρα εμπορικά καταστήματα, εις τα οποία εύρισκον οι πρόσφυγες τα πάντα.

Μετά των προσφύγων εν τούτοις κατέφυγον εις την Σύρον δι’ ασφάλειαν και πολλοί έμποροι Χίοι, κατηρτισμένοι πολύ καλά εμπορικώς και γνωρίζοντες κάλλιστα τας διαφόρους αγοράς της Ευρώπης. Οι έμποροι δε της Χίου, αφ’ ου ευρίσκοντο όλοι οι κάτοικοι της νήσου υπό την γαλλικήν προστασίαν, ήρχισαν να γράφουν προς τους Χίους συναδέλφους των και ανταποκριτάς των της Αγγλίας, Γαλλίας, καθώς και των άλλων εμπορικών αγορών της Ευρώπης και το εμπόριον μετ’ ολίγον ήρχισε δια να προχωρήση ακράτητον προς τα εμπρός. Τοιαύτη δε εμπορική εργασία εγένετο εις την Σύρον, την μετονομασθείσαν συγχρόνως Ερμούπολιν, δια το μέγα εμπόριον αυτής, ώστε μετά δεκαετίαν δηλαδή κατά το 1830-1840, κατέστη το πρώτον κέντρον του εμπορίου της Ανατολής, περί δε το 1850 εις την Αγγλίαν η Σύρος ήτο περισσότερον γνωστή δια το μέγα αυτής εμπόριον, από αυτήν την Ελλαδα, όλοι δε οι μεγαλέμποροι της Αγγλίας, οι προμηθευταί των εμπορευμάτων, ηννόουν Ελλάδα την Σύρον.

Από την Πελοπόννησον και τα άλλα μέρη της Ελλαδος κατέφευγον αρκετοί Ελληνόπαιδες εις την Ερμούπολιν τότε, δια να γίνουν μεγαλέμποροι μετά πάροδον ολίγων ετών και να δείξουν μεγάλην εμπορική αξία και ικανότητα.

Η μανιφατούρα ήτο τότε εμπόριον άγνωστον εις την Ελλαδα. Οι Χίοι όμως, γνώσται του είδους τούτου, το εισήγαγον, και το εμπόριον της μανιφατούρας αποκατεστάθη μέγα εις την Σύρον, ήτις κατέστη μετά ταύτα το κέντρον του μεγάλου εμπορίου της μανιφατούρας εν τη Ανατολή. Η αφθονία των εμπορευμάτων εγέννησε την διαμετακόμησιν και η Σύρος εγένετο το μέγα κέντρον του διαμετακομιστικού εμπορίου της Ανατολής, διότι η πίστις των εμπόρων της Σύρου ήτο παραδειγματική εις τας αγοράς της Ευρώπης.

Όλος ο χώρος του ερημοθέντος τελωνείου της Σύρου ήτο γεμάτος από εμπορεύματα του διαμετακομιστικοὺ εμπορίου και χιλιάδες εργάται και τεχνίται παντός είδους ειργάζοντο εις την λειτουργίαν του εμπορίου τούτου.

Αλλά και τα καπνά έδωσαν μεγάλην εργασίαν εις το εμπόριον της Σύρου τότε διότι εξ αυτής εστέλλοντο πολλά, συλλεγόμενα από διάφορα μέρη της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου, εις τας αγοράς της Αιγύπτου, εις τας οποίας επλούτισαν πολλοί Έλληνες, κρατήσαντες το ελεύθερον εμπόριον του καπνού επί πολλά έτη εις περιφανές σημείον.

Η μεγέθυνσις όμως και εξάπλωσις του εμπορίου της Σύρου, παρουσίασε δι’ αυτό ένα σπουδαιότατον ζήτημα, ζήτημα ζωής και θανάτου. Το της ακτοπλοϊκής συγκοινωνίας. Και απεφασίσθη παρά των τότε μεγάλων πατριωτών η ίδρυσις της Ελληνικής Ατμοπλοΐας, η οποία εγκαινίασε τας ατμοπλοϊκάς αυτής γραμμάς κατά το 1855, αρχίσασα ευθύς αμέσως να βαδίζη επί των χρυσοφόρων στρωμάτων πλούτου και εκμεταλλεύσεως.

Είναι αμύθητα τα κέρδη άτινα εκέρδισεν η Ελληνική Ατμοπλοΐα μέχρι του 1885. Δια λόγους όμως οίτινες παρέλκουσιν ενταύθα η Εταιρία παρήκμασεν ολίγον κατ’ ολίγον δια να κηρυχθή εις πτώχευσιν κατά το 1892, οπότε και εδέθησαν τα ατμόπλοια αυτής εις την Σύρον. Αλλ’ η πτώσις της Ελληνικής Ατμοπλοΐας, υπήρξε μία εκ των αφορμών, η κυριωτέρα ίσως, της καταπτώσεως και παρακμής του εμπορίου της Σύρου. Το εμπόριον της μανιφατούρας και όλη η άλλη εμπορική κίνησις της νήσου εκολοβώθη, όταν εξέλιπον τα ατμόπλοια της Ελληνικής Ατμοπλοΐας, και την συγκοινωνίαν της Ελλάδος όλην την εκράτουν 5-6 ατμόπλοια της Εταιρίας Γουδή. Οι πλουτήσαντες εν Σύρω μεγαλέμποροι ήλλαξαν κέντρον εργασίας και διαμονής, εγκατασταθέντες μετά του εμπορίου των εις τον Πειραιά ή εις τας Αθήνας, παρέμενε δε εις την Σύρον το μικροεμπόριον και οι πιστοί εις την ιδιαιτέραν αυτών πατρίδα.

Τα ευρωπαϊκά ατμόπλοια αφήκαν πλέον την Σύρον και διηυθύνοντο κατ’ ευθείαν εις τον Πειραιά, βαθμηδόν δε και κατ’ ολίγον ο Πειραιεύς εγένετο η γέφυρα, από την οποίαν έπρεπε να διέλθη κάθε εμπόρευμα. Αλλά και το διαμετακομιστικόν εμπόριον συνεκεντρώθη πλέον εις τον Πειραιά, διότι εκεί ευρίσκοντο αι γενικαί αποθήκαι της μεταφοράς.

Όλα αυτά μαζύ με την έλξιν της πρωτευούσης συνετέλεσαν να μαρανθή το εμπόριον της μεγάλης εμπορικής Σύρου, κυρίως όμως η πτώσις επήλθεν εν όλη τη μεγαλοπρεπεία της από την έλλειψιν της ατμοπλοϊκής συγκοινωνίας, διότι οι Συριανοί δεν εσκέφθησαν να ιδρύσουν μίαν ταχυτάτην ατμοπλοϊκήν συγκοινωνίαν, η οποία να διατηρήση επί τινα έτη το εμπόριον, καθ’ ον χρόνον η βιομηχανία, η ακμάζουσα και σήμερον ακόμη εις την Σύρον, θα έφερε μέγα αντίκρυσμα εις την απώλειαν ταύτην και θα συνεκράτει τον απερχόμενον εργατικόν κόσμον.

Οι εικόνες προέρχονται από το βιβλίο Το Πανόραμα της Σύρου / υπό Κ. Γερασιμίδη, επιμελεία Ε. Μονογυιού, 1933. Το βιβλίο υπάρχει στην ψηφιακή βιβλιοθήκη ΑΝΕΜΗ.