Για τις πρόσφατες εξελίξεις στο μεταναστευτικό/προσφυγικό

Γιάννης Ψαραύτης

Όταν σκέφτομαι το μεταναστευτικό/προσφυγικό, έτσι όπως μετεξελίσσεται το τελευταίο διάστημα, ξεκινάω από τις ευθύνες πρώτα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μετά περνάω στα αδιέξοδα και τις μεθοδεύσεις του Ερντογάν (για ένα πρόβλημα που και η ίδια η Τουρκία αντιμετωπίζει - αλλά και δημιούργησε έως ένα μεγάλο βαθμό). Με αυτή τη σειρά.

Στην ΕΕ, έχω την εντύπωση, ότι το τελευταίο διάστημα επιχειρείται σιωπηρά μια στροφή 180 μοιρών στην στάση της, μια αλλαγή πορείας στο μεταναστευτικό που θα γίνεται όλο και πιο φανερή το επόμενο διάστημα. Από την ανυπαρξία μιας ουσιαστικής, ολιστικής πολιτικής για το ζήτημα σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης μέχρι τώρα -που και αυτό συνιστά μια πολιτική-, η ΕΕ φαίνεται να υιοθετεί, σιωπηρά, την ακροδεξιά ατζέντα για το μεταναστευτικό/προσφυγικό ζήτημα. Το copyright του “σχεδίου” -που όλα δείχνουν δυστυχώς ότι έχει προαποφασιστεί- κατέχουν φυσικά οι πολιτικοί τύπου Όρμπαν, Κουρτς και Σαλβίνι της Ευρώπης. Η πραγματικότητα που δεν εκφράζεται ανοιχτά -γιατί θα σήμαινε ότι απεμπολούνται όλα όσα συνιστούν την ευρωπαϊκή μας ταυτότητα, όλες οι κατακτήσεις που πηγάζουν από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και από τις τραγικές εμπειρίες των δύο μεγαπολέμων- είναι ότι από τις ευσεβείς επιθυμίες κάποιων θλιβερών περιθωριακών πολιτικών της Ευρώπης, περνάμε τώρα σε πράξεις, που ενορχηστρώνονται κεντρικά, για μια Ευρώπη φρούριο. Μια Ευρώπη θωρακισμένη και απροσπέλαστη από τις λεγεώνες των “φτωχοδιάβολων” που την πολιορκούν με κάθε τρόπο και μέσο. Αυτό όμως για να επιτευχθεί -και εδώ μπαίνουμε και εμείς στο κάδρο- θα πρέπει να θυσιαστούν ξανά οι χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου. Θυσιάστηκαν μια πρώτη φορά εξωθώντας τις να βουλιάξουν σε ωκεανούς χρέους για τον πλουτισμό των ευρωπαϊκών ελίτ. Τώρα θα πρέπει να θυσιαστούν για δεύτερη φορά, να μετατραπούν σε τεράστιες χωματερές ανθρώπων. Χώρες υποδοχής που θα λειτουργούν ως μια νεκρή ζώνη στο υπογάστριο του υπέρβαρου, περίκλειστου και σε κατάσταση αντισηψίας Ευρωπαϊκού Βορρά. Προοριζόμαστε για τις βρώμικες δουλειές της Ευρώπης· χώρα ανθρωποφυλάκων· μια μόνιμη, ιδιότυπη “εμπόλεμη ζώνη”. Και καθώς η υποβάθμιση μιας χώρας -σε όλα τα κρίσιμα επίπεδα- ανοίγει την όρεξη των άλλων και ρίχνει τις αντιστάσεις σου, γιατί όχι και χώρα “υγειονομικής ταφής” στο μέλλον για κάθε τι που οι ισχυροί δημιουργούν, και αντιμετωπίζουν σε δεύτερο χρόνο απωθώντας το πέρα από τον ορίζοντα των ενδιαφερόντων τους· ωθώντας το δηλαδή “αλλού”, στην αυλή του άλλου: από ανθρώπους που έχουν μετατρέψει πρώτα σε "απορρίμματα", μέχρι τα τοξικά απόβλητα των μεθόδων παραγωγής τους, τις βρώμικες επενδύσεις (κυριολεκτικά και μεταφορικά), κ.λ.π. Οι νέες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί το επιτρέπουν, δίνουν την ευκαιρία στην ΕΕ να πειραματιστεί ξανά επάνω μας, να γίνει η Χώρα και πάλι ο δοκιμαστικός σωλήνας, για το μεταναστευτικό/προσφυγικό αυτή τη φορά.

Ο Ερντογάν -σε μια ανελεύθερη Τουρκία- και οι πρακτικές του, ο εμφύλιος στη Συρία, στο Αφγανιστάν, στην Λιβύη, οι επεμβάσεις στις χώρες της Μέσης Ανατολής, και αλλού, είναι δημιουργήματα των πολιτικών και των επιλογών και της ΕΕ. Οι ισχυροί αυτού του κόσμου μέσω της οικονομικής εκμετάλλευσης, της πολιτικής κηδεμονίας και -όπου δεν το καταφέρουν- μέσω γεωπολιτικών επεμβάσεων, οδηγούν σε φτώχεια και σε μαρασμό, σε πολέμους και σε εμφύλιους σπαραγμούς τις πατρίδες των προσφύγων και των μεταναστών. Δεν μπορούν να σταματήσουν να το κάνουν -παρόλο που αυτό θα ισοδυναμούσε με σταμάτημα των ροών των σύγχρονων νομάδων προς την Δύση- γιατί τότε θα αποκόβονταν από τις πηγές του πλουτισμού τους. Επομένως η εργαλειοποίηση τεράστιων στρατιών δυστυχισμένων ανθρώπων για γεωπολιτικές σκοπιμότητες που εγκαινιάστηκε από τον Ερντογάν ήρθε για να παραμείνει.

Δεν πρέπει να φυλάσσονται τα σύνορα; - Περιορίζονται να ρωτάνε ορισμένοι. Εννοείται πως ναι. Δεν υπάρχει διχογνωμία για το προφανές. Στην περίπτωση αυτή που συζητάμε, όμως, η φύλαξη των συνόρων δεν ισοδυναμεί με κατάσταση πολέμου - όπως κατά κόρον και καθ’ υπερβολή η επικρατούσα ρητορική το θέλει. Ας κρατήσουν την όρεξή τους όσοι επιθυμούν τέτοιες καταστάσεις. Η προφάνεια της φύλαξης των συνόρων, με τα μέσα που προβλέπονται σε τέτοιες περιπτώσεις, δεν είναι προς συζήτηση, αλλά και δεν πρέπει να επισκιάζει, μονοπωλώντας το ενδιαφέρον ή αποσπώντας την προσοχή από την διεκδίκηση μιας ρεαλιστικής, συνολικής και σε βάθος αντιμετώπισης του προβλήματος - με γνώμονα, βασική προτεραιότητα και αξία, την ανθρώπινη διάσταση.

Κάποια στιγμή θα ξεθυμάνουν οι καταστάσεις που τώρα συμβαίνουν στα σύνορα, το μεταναστευτικό θα επανέλθει στην "κανονικότητά" του - θα συνεχίσουμε τη ρουτίνα των ζωών μας μεταξύ εντάσεων και υφέσεων του φαινομένου. Ας προσπαθήσουμε όμως να σκεφτούμε λίγο το από εκεί και ύστερα, και να το κάνουμε τώρα· μην το αφήσουμε για αργότερα, εθισμένοι στην έκχυση αδρεναλίνης μέσα από ακροδεξιά αφηγήματα, παρασυρμένοι από ένα ντελίριο κυνηγών που με τόση ευκολία περνάνε από τον λαγό στον άνθρωπο, στη θέση του θηράματος, ας μην παρασυρθούμε από τον τηλεοπτικό παροξυσμό. Αν το αφήσουμε για αργότερα, θα αντιληφθούμε ίσως τότε, αλλά κατόπιν εορτής, ότι δεν μας έχει απομείνει πλέον απέναντι στο πρόβλημα κανένα περιθώριο κινήσεων, πιέσεων, ελιγμών σ' αυτή τη σκακιέρα που έχει καταντήσει να είναι ο κόσμος. Θα μείνουμε να βράζουμε στο ζουμί μας, ούτε καν το "σε αναμονή μιας ουσιαστικής ευρωπαϊκής πολιτικής στο μεταναστευτικό" θα μας έχει μείνει να περιμένουμε. Αφοπλισμένοι σε διπλωματικό επίπεδο (πόλεμος κι αυτός με άλλα μέσα), δεν θα έχουμε άλλη προοπτική από το να αποδεχθούμε μοιρολατρικά το νέο μας ρόλο, το καινούριο κουστούμι που ράβουν για τη Χώρα: μια απέραντη χωματερή ανθρώπων παγιδευμένων εδώ, φυλακισμένων χωρίς απαγγελία ενοχής. Μια καφκική χώρα, όπου νέες ροές προσφύγων θα προστίθενται συνεχώς στις ήδη υπάρχουσες. Άνθρωποι καταδικασμένοι σε μια ατέρμονη περιπλάνηση, που στην προσπάθειά τους να βρουν τη διέξοδο στον λαβύρινθο (που τα τείχη του είναι τα εθνικά σύνορα), και παρόλο που ο προορισμός τους θα είναι ο πλούσιος Βορράς, θα καταλήγουν σαν τις μύγες στην μυγοπαγίδα, να πιάνονται και να γκετοποιούνται εδώ, διαβιώντας σε συνθήκες απίστευτης εξαθλίωσης, με ένα ακροδεξιό παρακράτος να οργιάζει στις συνθήκες του αδιεξόδου, και μια κοινωνία καθημαγμένη, στριμωγμένη στο κανναβάτσο. Και η αξία του ανθρώπου σε κάθετη πτώση, σε κατάσταση πληθωρισμού - σαν εμπόρευμα - που δεν έχει καμιά αξία.

Εξακολουθεί και παραμένει το κλειδί, ακόμη και αν έχει σκουριάσει και δεν γυρνάει στην κλειδαριά: Αντιμετώπιση ενός τόσο σοβαρού προβλήματος, κρίσιμου για την ευστάθεια ενός κόσμου που παραπαίει, που βιώνει πρωτοφανείς ανισορροπίες, δεν μπορεί να προκύψει παρά μόνο σε επίπεδο Ευρώπης· όσο διάστημα τουλάχιστον διατηρεί ακόμη κάποια αντισώματα και αντανακλαστικά κατά του υφέρποντος φασισμού. Η Ευρώπη δεν μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει αν δεν τολμήσει να σταθεί αποφασιστικά απέναντι στις ευθύνες της, σε αυτό και άλλα κρίσιμα θέματα, που είναι τεράστιες. Sine qua non.