Τεύχειν: "Περί της νήσου Σίφνου", Μανουήλ Δεκαβάλες 1828

§ Α. Περίληψις

Η Νήσος αύτη έχει μίαν κωμόπολιν, το Κάστρον, και χωρία εξ, τον Αρτεμώνα, το Σταυρί, την Καταβατήν, τα Εξάμπελα, το επάνω Πετάλι, και το κάτω Πετάλι. Μοναστήρια εξ, από τα οποία τα τέσσερα είναι ανδρικά, και τα δύο είναι γυναικεία∙ μίαν Ελληνικήν Σχολήν ανήκουσαν εις την κοινότητα, πλήθος εκκλησιών και μίαν ερημόνησον ονομαζομένην Κυτριανήν, παρακειμένην εγγύς των ανατολικομεσημβρινών παραλίων της.^*

Η κοινότης όλη της Σίφνου θεωρείται ως τέσσερα κοινά ως προς τα φορολογικά και κοινά χρέη των, διαιρεθείσα ούτως από το 1810 έτος∙ προς δε τα λοιπά ενωμένη.

§ Β.

§ Γ. Περὶ Κτηματιών

Οι τεταγμένοι εις την κλάσιν των κτηματιών δεν πρέπει μοι φαίνεται να ονομάζονται ούτως, διότι ο μεγαλύτερος τούτων μόλις έχει κατ' έτος χιλίων πεντακοσίων γροσίων εισόδημα, και ο ελάχιστος πεντακόσια, από το οποίον οι Γεωργοί (κολλήγοι) λαμβάνουσι σχεδόν το τριτημόριον δια την γεωπονίαν των και δια την διατήρησιν των αυτών κτημάτων, και συγκομιδήν των καρπών, καθώς και οι δημόσιοι φόροι αφαιρούσι το πεμπτημόριον, ώστε δεν απομένει εις τούτους ούτε το ήμισυ.

§ Δ. Περί Εμπόρων

Οι Έμποροι μ' όλον ότι αριθμούνται 72, κανείς όμως απ' αυτούς δεν κατατάσσεται προσηκόντως εις την εμπορικήν κλάσιν, διότι ο καλλίτερος τούτων εμπορεύεται με δύω χιλ. γρόσια, και ο μικρότερος ήτον των 100· ώστε τα εμπορευόμενα κεφάλαια όλων εν γένει των λεγομένων εμπόρων Σιφνίων δεν φθάνουσιν εις εκατόν χιλ. πραγματικὰ γρόσια απὸ όσα ο επισυναπτόμενος λογαριασμός των προσωρινών πόρων διαλαμβάνει.

§ Ε. Περί Ποιμένων

Οι Ποιμένες λέγονται καταχρηστικώς τοιούτοι, διότι δύο ή τρεις έχουσιν ίδιά των έως εξήκοντα αιγοπρόβατα· τόσον δε αυτοί, όσον και οι λοιποί βόσκουσι των άλλων κατοίκων, τα οποία είναι του μεν 2, του δε 3, 4, 5 και καθεξής.

§ Ι.

Οι Σίφνιοι επορίσθησαν όσα η επανάστασις από τους οποίους είχον πόρους § ΣΤον· τους εστέρησε από την πώλησιν των τιμιωτέρων κινητών πραγμάτων∙ ήτοι από μάλαγμα γυναικείων κόσμων, μαργαριτάρια, και άλλα τίμια είδη, ασημιά των, ασήμια από γαλώνια γυναικών των, χαλκόματα, Πρόντζους, και φορέματα.

§ ΙΑ.

Εκ των κατοίκων τούτων προ της Επαναστάσεως, άλλοι επερχόμενοι εις αλλοδαπείς τόπους, ενασχολούντο εις διαφόρους τέχνας και επαγγέλματα, άλλοι εμπορεύοντο επιτοπίως καθ' όλην την δυνατήν έκτασιν, και επορίζοντο τα προς το ζην αναγκαία έξοδα· τώρα δε εν τη Επαναστάσει περιορισθέντες εις μόνην την Νήσον των ένεκα των περιστατικών μας, εστερήθησαν των πόρων του § ΣΤου δια των οποίων έζων ως τότε, και πωλήσαντες όλα τα τιμιώτερα είδη της κινητής περιουσίας των, ως § Ιος εξοικονόμησαν τα αναγκαία των έξοδα μέχρι της σήμερον· απὸ του νυν όμως και εις το εξής μη έχοντες πλέον ουδένα πόρον μένουν εις αμηχανίαν και ένδειαν, ώστε εάν ἡ Σ. Κυβέρνησις δεν προνοήση τα προς θεραπείαν των, χάνονται.

§ ΙΒ.

Τα προ της Επαναστάσεως Κοινά χρέη, όσα είναι καταγεγραμμένα αριθμούνται υπέρ τας εκατόν πέντε χιλιάδας κεφάλαια∙ οι τόκοι τούτων χρεωστούνται όλοι από την εποχήν της Επαναστάσεως, και μέρος τι ακόμη προ αυτής. Όθεν όλον το της κοινότητος χρέος, πρέπει να είναι, ως έγγιστα, έως διακόσιαι χιλιάδες. Η παραμέλεια των Σιφνίων εις τούτο το χρέος θέλει τους βλάψει μόνον με την αναδιπλασίασιν των τόκων του, των δε δανειστών έφθειρε τας περιουσίας των σχεδόν, πωλήσαντες πολλοί εξ αυτών πολλά είδη των, ή και όλα, δια να εξοικονομήσουν τα απ' αρχής της Επαναστάσεως μέχρι της σήμερον αναγκαία προς το ζην έξοδα. Και οι οποίοι δια της τοιαύτης ελλείψεως του χρηματικού των, δεν εμπόρεσαν να δείξουν τον ένθερμον προς την ελευθερίαν του Έθνους ζήλον των, οσάκις αυτό επροκαλούσε τους ομογενείς όλους να το βοηθήσουν εις τας χρηματικάς ανάγκας του.

§ ΙΓ. Περὶ νέου χρέους

Tο εν τη Επαναστάσει χρέος της Κοινότητος Σίφνου συμποσούται και αυτό έως δέκα χιλιάδες γρόσια, εξοδευθέντα το παρελθόν έτος προς τροφήν της εκτελεστικής δυνάμεως· ήτις ήλθεν εις την νήσον ταύτην και απεδίωξε τους Σφακιανούς και άλλους κακοποιούς και οχληρωτάτους ανθρώπους, η ένδεια δε και αναρχία των εντοπίων δεν εσυγχώρησε μέχρι τούδε την σύναξίν των.

§ ΙΔ. Περὶ Σχολείου

Το Ελληνικόν Σχολείον εσυστάθη απὸ τον παρελθόντα αιώνα από τους τότε κατοίκους της Σίφνου, και διετήρησε το επάγγελμά του μέχρι της αρχής της Ελληνικής Επαναστάσεως, διδαχθέντες εις αυτό πολλοί των εντοπίων και ξένων την προπατορικήν γλώσσαν μας· ο πρώτος πόρος διά του οποίου οι Σίφνιοι επλήρωναν τους μισθούς των διδασκάλων μέχρι της αρχής του παρόντος αιώνος ήτον αι κοιναί κατ' έτος συνεισφοραί των· μετά τούτο δε, ολίγα δύο έτη προ της Επαναστάσεως, προικισθέν από τους σημαντικώτερους της νήσου ταύτης, καθώς και από τον αοίδιμον Βαρβάκην ικανά χρήματα, συνάξαντες δε και από τα κτηθέντα υποστατικά αυτής της Σχολής, ποσότητά τινα χρημάτων, και συμποσοθέντα όλα εις 18.000 γρόσια, και δανεισθέντα εις διάφορα μέρη, ελαμβάνοντο κατ' έτος οι τόκοι των και επληρώνετο ο των διδασκάλων μισθός. Η κακοήθεια όμως των χρεωστούντων ταύτα τα χρήματα, κατακρατήσασα τους από την αρχήν της Επαναστάσεως μέχρι τούδε γενομένους τόκους, εστέρησε τούτον τον σταθερόν πόρον, και έπαυσεν η ενέργεια της Σχολής. Οι Σίφνιοι μ' όλα ταύτα, ηδύναντο δια την εκπαίδευσιν των τέκνων των να εφεύρουν άλλον, μικρόν μεν, ανάλογον δε, με τον οποίον απήτουν τότε μισθόν οι διδάσκαλοι δια την περίστασιν· αλλ' η ιδιοτέλεια έκαμεν αυτούς να αδιαφορήσουν τόσον, ώστε ν' αμαυρωθή και η εύκλεια, την οποίαν έχαιρεν η πατρίς των δι' αυτήν την Σχολήν, να εξοδευθή εις μάτην και τόσος πολύτιμος καιρός των τέκνων των, και να κατεδαφισθή και αυτό το κοινοφελές κατάστημα.
Σκέψις. Εάν η Σ. Κυβέρνησις δεν είναι προς το παρόν ες καιρόν δια να προικίση εις αυτήν την Σχολήν σταθερόν τινα πόρον διά την διόρθωσιν και ετησίους μισθούς των διδασκάλων της, προβάλλω εις αυτήν (αν εγκριθώσιν) τους εξής πόρους. Να διατάξει τους χρεώστας της να πληρώσουν τους χρεωστουμένους τόκους των δανείων της, ή τον Αρχιερέα και τα Μοναστήρια να συνεισφέρουν εν μέρος εκ των εισοδημάτων των, ή να γράψη εις την Σ. Κυβέρνησιν, να χορηγήση εις την σχολήν ταύτην μέρος του δασμού της νήσου ταύτης, όστις προσεχώς θέλει συνάζεται δια λογ. της Σ. Κ. και να μην αργή η σχολὴ, και ἐξοδεύη εις μάτην τον καιρόν της η εδώ νεολαία.

§ ΙΕ. Περὶ Ενοριακών Εκκλησιών

Αι Ενοριακαὶ Εκκλησίαι αριθμούνται περίπου 43, και εισίν ιδιοκτησίαι των κατοίκων των διαφόρων κλάσεων, εκτός της Μητροπόλεως∙ αι συνιστώσαι δε εκάστην ενορίαν οικογένειαι είναι 10, 20, 30, 40, και δύω μόναι εξ αυτών υπερβαίνουσι διπλασίως τον ύστερον αριθμόν· το κατ' έτος εισόδημα από κάθε ενορίτην διδόμενον εις διαφόρους προσφοράς, είναι πέντε έως έξι γρόσια το οποίον δεν εξαρκεί και να θρέψη τον εφημέριον δια τούτο και είναι ελλειπείς κατά την ανήκουσαν εις αυτάς ευπρέπειαν, και κατά τα απαιτούμενα μέσα προς εκτέλεσιν των ιερών τελετών.

§ ΙΣΤ. Περὶ Παροίκων

Οι περισσότεροι των εις την νήσον ταύτην Παροικούντων ξένων εισί κρήτες, οι λοιποί χίοι, και ολίγοι εκ διαφόρων άλλων μερών· το πλείστον μέρος αυτών είναι εργάται, και 3 ή 4 εμπορεύονται με σμικρότατα κεφάλαια.

§ ΙΖ. Περὶ Μοναστηρίων

Η Σίφνος ως είρηται έχει Μοναστήρια εξ, 4 ανδρικά, και 2 γυναικεία.

Ανδρικὰ

Το α'. το γεννέσιον της Θεοτόκου επονομαζόμενον η Βρύση έχει ιερείς 15, μοναχούς τρεις, προσόδους εκ των κτημάτων του με όσα οι καλόγηροι νέμονται γρόσια πέντε χιλιάδες πεντακόσια. Έχει και ολίγον δάνειον επάνω εις τα κοινά της ιδίας νήσου. Το β'. του Προφήτου Ηλιού έχει ιερείς επτά, ετησίας προσόδους γρ. 3,500 και ολίγον δάνειον επάνω εις τας κοινότητας της ιδίας Νήσου· τούτου του Μοναστηρίου οι πατέρες εκτός των όσα κτήματά του νέμονται δι' ενοίκιον προσέλαβον και όσα οι αποθανόντες συμμονασταί των είχον, και τα νέμονται αυτοί αμισθί, τα οποία εμπορούν, να εξοδεύωνται και αυτά εις το κοινοφελές έργον της Τοπικής Σχολής. Τοὸ γ'. του αγ. Αρτεμίου έχει ιερείς εξ, ετησίας προσόδους γροσ. 450 και δάνειον ολίγων γρ. επάνω εις του Σταυρίου την κοινότητα. Το δ'. τα Εισόδια της Θεοτόκου, επονομαζόμενον του Βουνού είναι νεόκτιστον ατελές εισέτι, και ενδεές απὸ όλα· προσόδους δεν έχει, ειμή μόλις 50 γροσ. και δάνειον επάνω εις την σχολήν γρ. διακόσια πεντήκοντα.

Γυναικεία

Το ε'. του αγίου Ιωάννου του Θεολόγου επονομαζόμενον του Μουγγού είναι γυναικείον, έχει μοναχάς και δοκίμους· προσόδους ετησίους γρ. 2,500 εκ των οποίων νέμεται το κοινόβιον γρ. 650, τα δε λοιπά 1850 αι μοναχαί· αναπληρούσιν δε αύται το ελλείπον της ετησίας τροφής των από την εργασίαν του βαμβακίου, τεχνουργούσαι αυτό εις πανία, πετζέταις, και άλλα είδη. Το στ'. του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου επονομαζόμενον η Φυτεία, έχει μοναχάς και δοκίμους∙ προσόδους ετησίους γρ. 1000, εἐκ των οποίων το κοινόβιον νέμεται τα 550, και τα 450 αι μοναχαί∙ αναπληρούσι δε αύται τα προς το ζην αναγκαία των με την εργασίαν του βαμβακίου τεχνουργούσαι αυτό ως και αι του Μουγγού. Σημείωσε δε ότι εκ των άνωθεν προσόδων των Μοναστηρίων πρέπει να αφαιρεθώσιν, ως και επί των κτημάτων.

§ ΙΗ. Περὶ Εκκλησιαστικής Διοικήσεως

Η Νήσος αύτη έχει αρχιερέα με τίτλον «ο Μητροπολίτης Σίφνου» ως καθέδρα της Εκκλησιαστικής επαρχίας συγκειμένης από τας εφεξής ένδεκα Νήσους, την Σίφνον, Μήλον, Κείμηλον, Σέριφον, Μύκωνον, Πολύκανδρον, Σύκινον, Ίον, Ανάφην, Αμουργόν και Αστυπαλαίαν· το ετήσιον εισόδημά των ήτον γρόσ. έως 4,000. Κατά δε το 1824 έτος, η Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος διήρεσεν αυτήν εις δύω και έδωκεν εις τον πρώην Δημητριάδος την Μύκωνον, Ίον, Ανάφην, Αμουργόν και Αστυπαλαίαν· εις δε τον ήδη εις την Μητρόπολιν ταύτην αξιοπρεπώς Αρχιερατεύοντα Πρώην Μοσχονησίων Κύριον Βαρθολομαίον άφησε την καθεδρεύουσαν, την Σέριφον, Μήλον, Κείμηλον, Πολύκανδρον, και Σύκινον των οποίων το ετήσιον εισόδημα είναι σχεδόν δύω χιλιάδες γρόσια∙ και το κτηματικόν (επειδή έχει και τινά κτήματα εις την Νήσον ταύτην) γρ. 225 έχει δε και χρέος η Μητρόπολις αύτη εις τινάς των εδώ κατοίκων (εκτός των όσα αλλαχού χρεωστεί) γρόσ. 6,000, των οποίων και τούτων οι τόκοι απὸ την εποχήν της Επαναστάσεως ποτέ δεν επληρώθησαν από τινα των τοποτηρητών της Επαρχίας ταύτης, μ' όλον ότι νέμονται τας προσόδους με όλην την προ της Επαναστάσεως επικρατούσαν συνήθειαν.

§ ΙΘ. Παρατηρήσεις

Οι κάτοικοι της Σίφνου αριθμήσαντες τας οικογενείας των εις το 1810 έτος, καθ' όν καιρόν δηλαδή διηρέθησαν εις 4 κοινότητας, ευρέθησαν 1,000 οικογένειαι, τώρα δε 902.

§ Κ.

Οι Σίφνιοι τελευταίον εσυνήθισαν προπολλών χρόνων της βαρβαρότητος να πανηγυρίζουν εις τινάς εορτάς με συμπόσια πολυέξοδα, ως προς την δύναμίν των, χάριν ως λέγουσιν ευλαβείας. Αι προσφοραί αύται, μ' όλον ότι ως μοι φαίνεται, είναι απρόσδεκτοι εις τον αγ. Θεόν κατά το πνεύμα της ουρανίου ημών Πίστεως, είναι και υπέρ την δύναμιν των Πανηγυριζόντων, τα οποία αυτοί εις αυτάς κάμνουσιν έξοδα, και διά τούτο εμπορούμεν να ονομάσωμεν την τοιαύτην πράξιν, κατάχρησιν. Δύνανται να ήναι και άλλα τινά αξιοσημείωτα ίσως, όχι αναγκαία όμως, κατ' εμήν κρίσιν, εις τους υπὲρ τού Κοινού συμφέροντος αγαθούς σκοποὺς της Σ. Κυβερνήσεως, δι' ήν αιτίαν και τα παρέδραμον. Είμαι δε εύελπις ομού με όλους τους αδελφούς συγκατοίκους της Νήσου ταύτης, ότι διά της Φιλογενεστάτης προστασίας και υπέρ των κοινών καλών ζήλου σας. Η Σ. Κυβέρνησις πληροφορηθείσα από την παρούσαν έκθεσιν τα περί της Σίφνου, και κατ' εξοχήν την αθλιοτάτην θέσιν εις την οποίαν οι κάτοικοί της ευρίσκονται, θέλει επιχορηγήσει εις αυτούς Πόρον και μέσα, διά των οποίων να δύνανται και την ηθικήν των διόρθωσιν να επιμελώνται και τας προς το ζην χρείας των να αναπληρώσι. Τα κυριώτερα δε μέσα, διὰ των οποίων οι Σίφνιοι δύνανται ταχύτερον να μεταβώσιν από ταύτην την δυστυχή των θέσιν, εις ευτυχή και να προοδεύσωσιν εις πάσαν επιστήμην και τέχνην, είναι το να ενασχοληθώσι κατά την φυσικήν των ροπήν, εις την παιδείαν, τέχνας τε και εμπόριον, το οποίον διά να κατορθωθή εν ευκολία, είναι της πρώτης ανάγκης, να διατάξη η Σ. Κυβέρνησις να τους αποδοθώσιν όσα αι Κοινότητες των διαφόρων νήσων τους χρεωστούν, να τους χαρισθή και μέρος εκ τού Τελωνίου και Δασμού, ει δυνατόν δε να τους αφαιρέση το δεύτερον, διά να τα μεταχειρισθώσιν όργανον της υπέρ εαυτών αναγεννήσεως∙ άλλως δέ μοι φαίνεται, χάνονται. Δεχθήτε, Κύριε! ευμενώς την παρούσαν μου ευτελή προσφοράν, ως τεκμήριον του εις το καλόν των συγκατοίκων ομογενών μου ενθέρμου ζήλου μου, και των προς την ευγενείαν σας ανηκόντων βαθέων σεβασμών μου.

Εν Σίφνω τη 15 Ιουνίου 1828

Ο υποκλινέστατος

και ελάχιστος των Πολιτών

ΜΑΝΟΥΗΛ ΔΕΚΑΒΑΛΕΣ

* Αύτη είναι και Εκκλησιαστική Μητρόπολις, και ως τοιαύτη καθεδρεύει εις αυτήν ο Αρχιερεύς φέρων τίτλον, "ο Μητροπολίτης Σίφνου" όστις έχει υπὸ την διεύθυνσίν του άλλας δέκα Νήσους εκ των του Αιγαίου Πελάγους.

Για την καλύτερη κατανόηση του κειμένου του Δεκαβάλες, παραθέτουμε τις αντιστοιχίες των μονάδων μέτρησης που χρησιμοποιούνταν επί τουρκοκρατίας με αυτές που χρησιμοποιούμε στην εποχή μας.

1 κοίλο = 24 οκάδες = 30,7896 κιλά (παλαιά μονάδα για τη μέτρηση των δημητριακών. 1 οκά = 400 δράμια = 1,2829 κιλά).

1 καντάρι = 44 οκάδες = 56,408 κιλά (παλαιά μονάδα για τη μέτρηση του γενήματος).

Ο Τρύφων Ευαγγελίδης στο βιβλίο του για τον Καποδίστρια εκδ. 1894 σ. 160, αναφέρει ότι ο μισθός του Σπ. Τρικούπη, την περίοδο που διορίστηκε επικεφαλής της «Γενικής Γραμματείας» από τον Καποδίστρια το 1828, ανέρχονταν σε 500 γρόσια=200 δραχμές -αναγωγή προφανώς στη δραχμή που κυκλοφόρησε το 1832. Άρα το ετήσιο εισόδημά του ανέρχονταν σε 6.000 γρόσια. Ο μισθός του «Μητροπολίτη Σίφνου» (Κυκλάδων), σύμφωνα με την έκθεση του Δεκαβάλες ήταν 4.000 γρόσια ετησίως.

1 γρόσι ή κουρούς

1 τουρκική λίρα= 100 γρόσια = 600 φοίνικες (το νόμισμα κατά την περίοδο του Καποδίστρια) = 40 δραχμές (το νόμισμα που αντικατέστησε το φοίνικα το 1832).

1 Φοίνικας. Η αντιστοιχία του φοίνικα προς το γρόσι ήταν 6:1

1 Δραχμή. Αντικατέστησε το φοίνικα το 1832

Θαλασσοδάνειο: Η Ελληνική ναυτιλία επί τουρκοκρατίας γνώρισε τεράστια ανάπτυξη. Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος έκανε αδύνατη τη χρήση των δρόμων του εμπορίου μέσω της Τουρκίας. Οι γεωγραφικές ανακαλύψεις δημιούργησαν νέους θαλάσσιους δρόμους και νέες αγορές. Οι εξελίξεις αυτές επιτάχυναν τη διαδικασία παρακμής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Οι Έλληνες ναυτικοί εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία. Για να συγκεντρωθούν τα τεράστια κεφάλαια που απαιτούσε ένα τέτοιο εγχείρημα, απαιτούνταν δανεισμός σε μεγάλη έκταση από ιδιώτες. Τα δάνεια αυτά είχαν καλή απόδοση για τους δανειστές αλλά ήταν υψηλού ρίσκου. Σε περίπτωση ναυαγίου ή άλλης καταστροφής (που μπορεί να έκρυβαν και κάποια απάτη), τα χρήματα δεν επιστρέφονταν ποτέ στον δανειολήπτη. Την περίοδο της Επανάστασης ένα μεγάλο μέρος του στόλου καταστράφηκε και πολλά δάνεια δεν αποπληρώθηκαν ποτέ.

Για τη Σχολή της Σίφνου. Στη σ. 172 του βιβλίου του Ματθαίου Κ. Παρανίκα, "Σχεδίασμα: Περί της εν τω Ελληνικώ έθνει καταστάσεως των ελληνικών γραμμάτων από της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως μέχρι των αρχών της ενεστούσης εκατονταετηρίδος" έκδ. 1866, υπάρχει η παρακάτω σύντομη αναφορά στην ιστορία της Σχολής της Σίφνου: